نام

مردم «اهل حق» مشهور به «یارسان» هستند که در کردستان عراق با نام «کاکه‌ای» شناخته می‌شوند. اهل حق نه تنها دین اسلام که دیگر آیین‌های پیشین چون مسیحیت را الهی دانسته و بر آن هستند که حقیقت تمامی ادیان گذشته در این آیین جمع شده است. آنگونه که در یکی از متون ایشان آمده است که «از خداوند چهار کتاب نازل شده است که هر چهار کتاب نزد ما است» (ترجمه).

در رابطه با تاریخ آغاز آیین اهل حق (یارسان) اختلاف نظر وجود دارد. عموم پیروان اهل حق، خود را دنباله‌رو آموزه‌های «سلطان اسحاق» (سلطان سهاک) می‌دانند؛ اما برخی دیگر نیز ریشه تعالیم اهل حق را به قبل از «ظهور» سلطان اسحاق و مقارن با قرن دوم شمسی برمی‌شمارند و اعتقادات اهل حق را تلفیقی از تعالیم مانوی، زرتشتی، مسیحی و اسلام می‌دانند. 

افرادی که قائل به وجود تعالیم آیین یارسان قبل از «ظهور» سلطان اسحاق هستند، از بازه‌های زمانی یا دوران‌هایی قبل از وی سخن گفته‌اند که با ظهور افرادی دیگر که دارای تعلیمات عرفانی بوده‌اند، ارتباط داشته است. دوران‌هایی نظیر دوره‌ی بهلول (قرن دوم)، دوره بابا سرهنگ (قرن سوم)، دوره شاه خوشین (قرن چهارم)، دوره بابا کابوس (قرن پنجم)، و دوره بابا جلیل (قرن پنجم) نام می‌برند. از هر کدام از این افراد نوشته‌ها و آثار نظم و نثری به جا مانده است که منسوب به ایشان است. این آثار به زبان‌های کردی و ترکی هستند.

همانطور که گفته شد، عمدتا سلطان اسحاق بنیانگذار مسلک و عقیده اهل حق شناخته می‌شود. سلطان اسحاق در سال ۵۹۴ شمسی در روستای برزنجه از روستاهای اطراف حلبچه، در سلیمانیه عراق، به دنیا چشم گشود. پدرش شیخ عیسی و مادرش خاتون دایرک است. سلطان اسحاق پس از مدتی از برزنجه به سرزمین «اورامان» و «دیه شاخان» مهاجرت کرد و تا آخر حیات در آنجا سکونت اختیار نمود. آرامگاه او در روستای «شیخان» در شهر پاوه از اماکن زیارتی اهل حق به شما می‌آید.

سلطان اسحاق از تحولات فکری زمانه خود و اشاعه‌ی فلسفه‌های یونانی، از جمله فلسفه نو افلاطونی، و نیز و اندیشه  صوفیان، حکمت اشراق و نیز اعتقادات مذهبی ادیان مختلف آگاهی داشت. بسیاری از پیروان اهل حق معتقدند که چون سلطان اسحاق «مظهر تجلی ذات الهی» است لذا دانش و علم او ذاتی و الهی بوده است؛ اما عده‌ای دیگری این علوم را اکتسابی می‌دانند و چنین عقیده دارند که سلطان اسحاق در کودکی در نزد ملا الیاس شهرزوری تحصیل کرده و در جوانی به بغداد رفته و در مدرسه نظامی کسب دانش کرده و بعدها به دمشق رفته و به ادامه‌ی تحصیلات پرداخته است. او پس از مرگ پدرش، به منطقه زادگاه خود مراجعه کرد و به تاسیس مسلک اهل حق پرداخت. پیروان آیین اهل حق او را «مظهر حق» می‌دانند. 

این شیوه نامگذاری ادوار مختلفه را که به نام معاریف آن زمان نامگذاری می‌شد بعد از ظهور سلطان اسحاق نیز تداوم یافت و پیروان یارسان، ادوار بعد از سلطان اسحاق را نیز به نام شخصیت‌های پیدا شده در آن دوره نامگذاری کردند؛ مثل دوره پیر عالی، دوره دامیار، دوره شاه ویسقلی. ایشان همچنین «گفته‌ها» و نوشته‌های این ادوار را جزء «کلام» و «دفتر»، یا آثار مهم اهل حق، قرار داده و مجموعه آنها را «کلام سرانجام» نام نهادند؛ مثل کلام خان الماس، کلام آسید براکه، کلام شیخ امیر، کلام ایل بگی جاف، کلام نوروز، کلام حیدری و کلام تیمور. 

این کلام‌ها به منزله «کتاب مقدس» برای پیروان اهل حق است و مهمترین آنها کلام سرانجام است. کتاب مقدس دیگر پیروان اهل حق، «دفتر پردیوری» است که به زبان کردی گورانی نوشته شده است و به صورت نظم نوشته شده است.

آخرین کلام متعلق به «تیمور شاه» یا «تیمور بانیارانی» است که در اوایل قرن ۱۲ شمسی زندگی می‌کرد. تیمورشاه در کرمانشاه و به جهت گفته‌ها و کلام او و بشاراتی که به جهت آمدن موعود اهل حق بیان کرد، دستگیر و سپس سر بریده شد.