یهودیان ایران

معرفی

یهودیان ایران

ایرانیان یهودی  از حدود ۲۷۰۰ سال پیش ساکن ایران هستند

تاریخچه

ایران از حدود ۲۷۰۰ سال قبل جمعیت یهودی داشته است.. ایرانیان یهودی از تبار عبرانیان و یهودیانی هستند که عده‌ای از ایشان در اواخر قرن هشتم قبل از میلاد مسیح و توسط دولت آشور به ایران منتقل شدند و در شهرهای «ماد» ساکن شدند.

اعتقادات

یهودیان بر این باورند که « موسی» در حدود ۳۳۰۰ سال پیش می‌زیسته و کتاب تورات، که شامل پنج کتاب اول عهد عتیق است، مستقیما از طرف خدا به او داده شده است. تورات با موضوع آفرینش جهان شروع می شود و با موضوع مرگ موسی پایان می‌یابد.

جمعیت و پراکندگی

بر اساس اولین سرشماری رسمی ایران در سال ۱۳۳۵، جمعیت یهودیان ایران کمتر از ۶۵ هزار نفر محاسبه شد. آخرین سرشماری ایران قبل از انقلاب ۱۳۵۷، جمعیت حدود ۶۰ هزار نفری را برای جامعه یهودی به ثبت رسانده است

زبان

زبان رسمی یهودیان عبری است. زبان عِبْری یا عِبْرانی یکی از زبان‌های سامی و زبان بومی در اسرائیل است که بیش از ۹ میلیون گویشور دارد. به‌طور تاریخی، این زبان به‌عنوان زبان بنی‌اسرائیل و فرزندان آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

تقویم

تقویم یهودیان (عبری) نقش بسیار مهمی در برگزاری مراسم مذهبی ایشان دارد. از این رو دارای اهمیت بسیار بالایی است و محاسبه دقیق آن، تعیین کننده روزهایی است که در آن بسیاری از مراسم مذهبی دیرینه ایشان باید برگزار گردد.

مناسبت‌ها و روزهای خاص

بر اساس اولین سرشماری رسمی ایران در سال ۱۳۳۵، جمعیت یهودیان ایران کمتر از ۶۵ هزار نفر محاسبه شد. آخرین سرشماری ایران قبل از انقلاب ۱۳۵۷، جمعیت حدود ۶۰ هزار نفری را برای جامعه یهودی به ثبت رسانده است

نیایشگاه‌ها

کنیسه، که در عبری «بت کنست» نامیده می شود، به معنای «خانه اجتماع» است و دارای کارکرد عبادی برای یهودیان است. یهودیان، عمدتا، مناسک دینی خود را در روز «شبات» (شنبه) در کنیسه های خویش انجام می‌دهند؛ مانند کراسم یکشنبه مسیحیان.

اماکن مقدس

مکان‌های مقدس یهودیان در ایران عبارتند از: معبد دانیال: شوش، استان خوزستان، آرامگاه استر و مردخای: همدان. «استر» همسر یهودی خشایار شاه و ملکه سابق ایران بوده است. «مردخای» نیز عموی استر بوده است که در همان آرامگاه دفن شده است.

مدارس

شروع این مدارس محصول گفتگوهای «آدولف کرمیو»، موسس مدارس جهانی آلیانس (اتحاد)، در حین دوران سفر ناصرالدین شاه به اروپا بود. تاسیس این مدارس در نهایتا در دوران سلطنت مظفرالدین شاه در ایران تاسیس شدند.

قبرستان‌ها

بهشتیه تهران یا بهشیه خاوران چهارمین گورستان کلیمیان تهران بعد از گورستان‌های خیابان سپه (در عصر کریمخان زند سال ۱۱۳۵ تا ۱۲۵۰ خورشیدی برابر با ۵۵۰۶ تا ۵۶۲۹ عبری)، گورستان سه‌راه دانگی در کوی کلیمیان و گورستان خیابان مازندران است.

ساختار اداری

جامعه یهودی ایران، برای انجام امور دینی و فرهنگی خود دارای انجمن‌های کلیمیان است. این انجمن‌ها وظیفه حفاظت از اماکن مذهبی یهودیان، نظیر کنیسه، آرامستان، مدرسه و بیمارستان را برعهده دارند. در حال حاضر در چندین شهر ایران، انجمن‌های کلیمیان فعالیت می کنند

عضویت‌ در مجلس‌

یهودیان از زمان مشروطه در مجلس شورای ملی نماینده داشته‌اند و حضور نماینده یهودیان در پارلمان ایران، بعد از انقلاب، و درمجلس شورای اسلامی نیز ادامه یافت. یهودیان، چه قبل و چه بعد از انقلاب همواره حق داشتن یک نماینده داشته‌اند.

مطبوعات

نشریه افق بینا: منتشر شده توسط انجمن کلیمیان تهران: شروع انتشار سال ۱۳۷۸، نشریه تموز: اتمام انتشار در سال ۱۳۶۸. این نشریه توسط جامعه روشنفکران یهودی منتشر می‌شد، نشریه نیت: این نشریه توسط «خانه جوانان یهود در ایران» منتشر می‌شود.

شخصیت‌های معروف و تاثیرگذار

هما سرشار: روزنامه نگار، نویسنده، ویراستار چندین کتاب و مجری برنامه های رادیویی و تلویزیونی، و فعال مدنی است. ایشان متولد ۱۳۲۵ شمسی در تهران است. او دانش‌آموخته ی ادبیات فرانسه و مدیریت ارتباطات از دانشگاه‌های تهران و کالیفرنیای جنوبی است.

محدودیت‌ها و آزار و اذیت‌ها

جامعه یهودی ایران همواره، در طول تاریخ حیات خود در ایران، مخصوصا بعد از دوران صفویه و در دوران قاجار، با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کرده است. در عصر صفویه، یهودیان از اشتغال به بسیاری از مشاغل و حرفه‌ها ممنوع بوده اند

سایت‌های مرتبط

یهودیان ایران به شکل رسمی چند وبسایت ثبت شده و مرتبط با جامعه کلیمیان ایران دارد که در آن ضمن بازتاب اخبار این اقلیت دینی، مواردی همچون امروز و فعالیت‌های فرهنگی، دینی، آئینی و مورادری از این دست را پوشش می‌دهد.

تاریخچه

ایران از حدود ۲۷۰۰ سال قبل جمعیت یهودی داشته است. ایرانیان یهودی از تبار عبرانیان و یهودیانی هستند که عده‌ای از ایشان در اواخر قرن هشتم قبل از میلاد مسیح و توسط دولت آشور به ایران منتقل شدند و در شهرهای «ماد» ساکن شدند. طبق یافته‌های تاریخی، زمانی که کوروش بابل را فتح کرد، بین ۲۵ تا ۵۰ هزار یهودی به ایران آمدند و در شیراز و اصفهان و پرسپولیس ساکن شدند.  درباره ایرانیان یهودی می توان گفت که آنان در طول تاریخ و متاثر از جریانهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و با سپری شدن قرون متمادی به یکی از اقوام جامعه ملی ایران تبدیل شدند و همواره بزرگترین جامعه یهودی خاورمیانه خارج از اسرائیل بوده اند.

پروفسور هرتسفلد ورود یهودیان به ایران و به ویژه همدان و اصفهان را همزمان با پادشاهی یزدگرد یکم ساسانی (۳۹۹-۴۲۱ م) می‌داند. همچنین تاریخ ورود یهودیان به صورت گسترده‌تری به تهران به زمان سلطنت نادرشاه افشار باز می گردد. اما به مرور زمان بسیاری از یهودیان تغییر مذهب داده‌اند و به همین دلیل است که رشد کمی جامعه یهودیان در طول زمان منفی بوده است. یکی از این دوره های تاریخی که جامعه یهودی ایران با آسیب‌های فراوان مواجه شدند، آغاز دوران صفوی (۸۸۰ شمسی) است که مذهب شیعه در ایران رسمیت یافت. در این دوران بود که کشتار وسیع یهودیان و همینطور تغییر دین گسترده یهودیان اتفاق افتاد به صورتی که جمعیت ایشان به یک‌باره به زیر ۱۰۰ هزار نفر تقلیل یافت.

فشارها و سیاست‌های سرکوبگرانه در تمام دوران صفویه و دوران قاجار (۱۷۹۲-۱۹۲۵) تداوم یافت. تنها نقطه استثناء در دوران قاجار را می‌توان به تحولات مشروطه نسبت داد که تغییراتی اساسی در نظام حقوقی برای یهودیان به وجود آمد. قانون مشروطه در سال ۱۲۸۵ یهودیان را به عنوان یک اقلیت دینی رسمی در ایران به رسمیت شناخت و در مجلس ایران برای آنها یک کرسی (نماینده) در نظر گرفت که انتخاب نماینده ایشان از طریق انتخابات در بین جامعه یهودی کشور مشخص می‌شد.

در سال ۱۳۰۴ و با روی کار آمدن سلسله پهلوی، تحولی بسیار مهم برای جامعه یهودی ایران اتفاق افتاد. در دوران رضاشاه وضعیت اقتصادی یهودیان در ایران بهبود پیدا کرد. تمامی قوانین و رویه‌های تبعیض آمیز علیه یهودیان از میان برداشته شد و یهودیان و دیگر اعضای اقلیت‌های دینی فرصت آن را یافتند که به ارتش بپیوندند، در اداره‌‌ها و مدارس دولتی ثبت نام شوند و به طور کلی همچون دیگر شهروندان ایران زندگی کنند.

با انقلاب ۱۳۵۷ شمسی و تصویب قانون اساسی جدید مبتنی بر اسلام، یهودیان همچنان به عنوان اقلیت رسمی در ایران شناخته می‌شوند و از حضور یک نماینده در مجلس شورای اسلامی بهره می‌‌برند. طبق قانون اساسی ایران، حکومت اسلامی و جامعه ایرانیان مسلمان، باید با افراد غیر مسلمان بر طبق اصول اخلاق و عدالت اسلامی برخورد نمایند.

یهودیان در کشورهای مختلف، از جمله اسرائیل، زندگی می‌کنند و دارای طیف‌های مختلف اعتقادی، از جمله لیبرال و ارتدکس هستند که خوانش‌های مختلفی نسبت به شعائر و باورهای یهودی دارند. نکته قابل توجه آن است که تمامی یهودیان ایران یک گروه هستند و فرقه‌های مختلفی ندارند و باورها و اعتقادات آنها، و حتی شیوه برگزاری مراسم آنها به صورتی یکسان و مشابه صورت می‌گیرد.

اعتقادات

یهودیان بر این باورند که « موسی» در حدود ۳۳۰۰ سال پیش می‌زیسته است و کتاب تورات، که شامل پنج کتاب اول عهد عتیق است، مستقیما از طرف خداوند به او داده شده است. تورات با موضوع آفرینش جهان شروع می شود و با موضوع مرگ موسی پایان می‌یابد. پس از درگذشت موسی، جانشین وی، یهوشوع، یهودیان را وارد سرزمین مقدس کرد. جمعیت فعلی یهودیان جهان حدود ۱۴ میلیون است.

منابع متعددی اصولی سیزده‌گانه را برای اعتقادات یهودیان معرفی می‌کند. این اصول عبارتند از

  1. باور به وجود خداوند که در تمام وجوه کامل است و علت اولیه برای وجود است.
  2. خداوند مطلق و واحد است.
  3. خداوند جسم ندارد و با خصوصیاتی جسمانی نظیر استراحت، تحرک و … نیز توصیف نمی‌شود.
  4. خداوند ابدی است.
  5. تنها عبادت خداوند مجاز است.
  6. خداوند با انسان‌ها از طریق نبوت خود ارتباط دارد.
  7. موسی برترین انبیاء است و هیچ نبی‌ای قبل و بعد از او چنان درکی عمیق از خداوند نداشته است.
  8. حضرت موسی به لحاظ نبوت از دیگر انبیای بنی ‌‌اسرائیل برتر است.
  9. تورات مقدس از جانب خداوند وحی شده است و خداوند آن را در صحرای سینا به موسی نازل کرد.
  10. تورات در هیچ زمانی تغییر نیافته و تغییر هم نخواهد یافت. خداوند هیچ گاه قانونی دیگر به بشر نمیدهد.
  11. خداوند، آنانی را مجازات خواهد کرد که قوانین‌اش را رعایت نمی‌کنند و در عوض به مومنین و عمل‌کنندگان به شریعت پاداش می‌دهد.
  12. ماشیَحِ پادشاه (منجی جهان) خواهد آمد.
  13. مردگان در آینده زنده خواهند شد.

جمعیت و پراکندگی

سهم تمامی اقلیت‌های دینی در جمعیت ایران، در طی دهه‌های اخیر همواره کاهش پیدا کرده است.  جمعیت یهودی ایران، در طول تاریخ دارای فراز و نشیب های فراوان بوده است که بخشی از آن مرتبط با کشتار و آزار و اذیت یهودیان ایران در دوره‌های زمانی مختلف بوده است. بخشی از این تغییر کاهش جمعیتی مرتبط با تغییر مذهب یهودیان بوده است. این تغییر مذهب‌، در دوره‌های مختلف تاریخی اتفاق افتاده است. یهودیان ایران در دوران صفویه و دوران بعد از انقلاب ۱۳۵۷ در صورت تغییر دین به اسلام روی می آوردند تا از حقوق و مزایای مسلمان بودن بهره‌مند شوند. این تغییر مذهب در دوران قاجار و در اواخر قرن ۱۹ به صورت بهائی شدن یهودیان ایران بوده است. این تغییر مذهب یهودیان در دوران قاجار به بهائی شدن، به دلیل اینکه خطرات «مرتد» شدن را شامل حال ایشان نمی‌کرده است. بر طبق تعریفی متداول در جامعه یهودی، اگر مادر کسی یهودی باشد او یهودی است. از این رو یهودی بودن، امری نژادی و خونی نیز در نظر گرفته می‌شود.

بر اساس اولین سرشماری رسمی ایران در سال ۱۳۳۵، جمعیت یهودیان ایران کمتر از ۶۵ هزار نفر محاسبه شد. آخرین سرشماری ایران قبل از انقلاب ۱۳۵۷، جمعیت حدود ۶۰ هزار نفری را برای جامعه یهودی به ثبت رسانده است که تنها اندکی کاهش را نسبت به سرشماری بیست سال قبل از خود نشان می دهد. اولین سرشماری ایران بعد از انقلاب مربوط به سال ۱۳۶۵ بود. این سرشماری نشان داد که جمعیت یهودیان ایران با کاهش چشمگیر ۶۰ درصدی به نزدیک ۲۵ هزار نفر رسیده بود. این آمار، کاهش جمعیت ۴۰ هزار نفری یهودیان را در طی ده سال نشان می‌دهد. به طور کلی می توان با توجه به آمارهای رسمی اعلام کرد که هم یهودیان کشور از ۳۴صدم درصد در سال ۱۳۳۵ به یک صدم درصد  سال ۱۳۹۰ رسیده است. سیاست‌های جمهوری اسلامی در قبال اقلیت‌های دینی، از جمله یهودیان، در سالهای پس از انقلاب ۱۳۵۷، علت اصلی این مهاجرت‌ها و کاهش جمعیت یهودیان تصور شده است. اعدام حبیب القانیان، که رئیس انجمن کلیمیان ایران بود، یکی از این مصادیق این سیاست جدید بود.

آمار رسمی دولتی ایران بعد از انقلاب، در سال ۱۳۸۵، آمار یهودیان را ۹۲۵۲ نفر برآورد کرده است. آمار مشابهی در سال ۱۳۹۰، جمعیت یهودیان ایران را ۸۷۵۶ نفر محاسبه کرده است. این در حالی است که آمار مربوط به سال ۱۳۹۵ است که تعداد یهودیان را ۹۸۲۶ است. برآوردهای جامعه یهودی ایران نیز از تعداد این جامعه، عدد ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر را نشان می‌دهد.

یهودیان ایران بیشتر در شهرهای تهران، شیراز (حدود ۰۶٪۰ جمعیت شهر) و اصفهان، کرمانشاه، یزد، کرمان ساکن هستند. گفته می‌شود نیمی از جمعیت یهودیان ایران، یعنی حدود ۵۰۰۰ نفر در تهران ساکن هستند. هر چند آمار رسمی سال ۱۳۹۰ نشان می دهد که بیشترین جمعیت یهودیان در استان‌های فارس، تهران، چهارمحال بختیاری و یزد متمرکز است اما بر اساس اطلاعات داخلی جامعه یهودی، جمعیت یهودیان دیگر شهرهای ایران را می توان به صورت تقریبی به قرار ذیل دانست:

  • شیراز: ۲۸۰۰ نفر
  • اصفهان: ۱۰۰۰ نفر
  • کرمانشاه: ۱۰۰ نفر
  • کرمان ۶۰ نفر
  • سنندج: ۴۰ نفر
  • همدان: ۳۰ نفر
  • یزد: ۳۰ نفر
  • میاندوآب: ۲۰ نفر

کمترین تراکم جمعیتی یهودیان ایران در استان کهگیلویه و بویراحمد تخمین زده شده است.

جدول زیر توزیع نسبی جمعیت یهودیان ایران را در نقاط شهری و روستایی در بین سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰ نشان می‌دهد؛

زبان عبری

زبان عِبْری یا عِبْرانی یکی از زبان‌های سامی و زبان بومی در اسرائیل است که بیش از ۹ میلیون گویشور دارد. به‌طور تاریخی، این زبان به‌عنوان زبان بنی‌اسرائیل و فرزندان آن‌ها در نظر گرفته می‌شود هرچند که در تنخ به آن اشاره نشده‌است. کهن‌ترین نمونه‌ها از نگارش عبری به سدهٔ دهم پیش از میلاد بازمی‌گردد.

عبری به شاخهٔ سامی غربی از خانوادهٔ زبان‌های آفروآسیایی تعلق دارد و تنها زبان باقی‌مانده از زبان‌های کنعانی و تنها نمونهٔ موفق احیای یک زبان مرده است.

صحبت‌کردن به عبری به‌عنوان زبان روزمره، در حدود سال‌های ۲۰۰ و ۴۰۰ میلاد، در نتیجهٔ عواقب شورش بارکوخبا، متوقف شد. زبان آرامی و به میزانی کمتر، زبان یونانی به‌عنوان زبان‌های بین‌المللی مخصوصاً در میان نخبگان و مهاجران مورد استفاده بود. با این حال، زبان عبری برای نماز یهودی، ادبیات دینی، تبادلات تجاری میان یهودیان و شعرهای یهودی استفاده می‌شد تا اینکه در سدهٔ ۱۹ میلادی به‌عنوان زبان گفتاری و ادبیاتی احیا شد. سپس به زبان میانجی یهودیان فلسطین تبدیل شد و در نهایت به‌عنوان زبان رسمی اسرائیل مورد استفاده قرار گرفت. برپایهٔ اطلاعات اتنولوگ، در سال ۱۹۹۸ میلادی، زبان ۵ میلیون نفر در سراسر جهان عبری است. پس از اسرائیل، ایالات متحدهٔ آمریکا دارای بزرگ‌ترین جمعیت گویشور عبری است و ۲۲۰٫۰۰۰ نفر زبان مادری‌شان عبری است.

زبان عبری نو، تنها زبان رسمی در اسرائیل است، در حالی که عبری توراتی برای امور دینی و مطالعهٔ جوامع یهودی مورد استفاده قرار می‌گیرد. عبری باستان نیز به‌عنوان زبان دینی سامری‌ها استفاده می‌شود. به‌عنوان زبانی خارجی، عبری اغلب توسط یهودیان و پژوهندگان اسرائیل و یهودیت، باستان‌شناسان، متخصصان زبان‌شناسی در خاورمیانه و دین‌شناسان تاریخ مسیحت مطالعه می‌شود.

 

 

تورات (۵ کتاب نخستین)، و بخش‌های زیادی از دیگر بخش‌های کتاب مقدس عبری، به زبان عبری توراتی نوشته شده‌اند، که بخش اعظم آن با لهجه‌ای نوشته شده که پژوهشگران اعتقاد دارند در حدود سدهٔ ششم پیش از میلاد، در حدود زمانی اسارات یهودیان در بابل استفاده می‌شد.

تقویم یهودیان

تقویم یهودیان (عبری) نقش بسیار مهمی در برگزاری مراسم مذهبی ایشان دارد. از این رو دارای اهمیت بسیار بالایی است و محاسبه دقیق آن، تعیین کننده روزهایی است که در آن بسیاری از مراسم مذهبی دیرینه ایشان باید برگزار گردد. این تقویم در طی هزاره‌های اول ظهور یهودیت وجود نداشته است و در سال ۴۱۱۰ عبری توسط یکی از دانشمندان یهودی با نام «هیلل دوم» ایجاد شده است و به شکل امروزین درآمده است.

یهودیان، آغاز آفرینش را خلقت آدم و حوا می‌دانند. چنین اعتقادی ریشه در کتاب «پیدایش» که اولین کتاب عهد عتیق است دارد. هر سال یهودی به طور عموم دارای ۱۲ ماه است؛ ماه های فرد دارای ۳۰ روز و ماه‌های زوج دارای ۲۹ روز است. ماه‌های عبری بر اساس تقویم قمری، یعنی حرکت ماه به دور زمین تنظیم شده است.

اما از سویی دیگر طبق فرامین مذهبی یهودیان، خواهان برگزاری مراسم مربوط به عید «پسح» در اوایل بهار و عید «سوکوت» در اوایل پاییز است. از این رو، اتکای تقویم عبری تنها به تقویم قمری نمی‌توانست چنین انتظاری را برآورده سازد. برای همین امر هر چند سال یک بار، سال را کبیسه محاسبه می کنند، و یک ماه ۲۹ روزه اضافه‌تر در انتهای تقویم قرار می‌گیرد تا تناسب کلی روزها، با تقویم شمسی/میلادی نیز حفظ شود. نحوه محاسبه سال کبیسه نیز آن است که عدد سال عبری را بر عدد ۱۹ تقسیم می‌کنند و اگر باقیمانده یکی از اعداد ۳، ۶، ۸، ۱۱، ۱۴، ۱۷ یا ۱۹، باشد آن سال، سال کبیسه است و باید دارای ۱۳ ماه باشد.

بر طبق این تقویم فصل بهار شامل ماه‌های نیسان، ایار، سیوان؛ فصل تابستان شامل ماه‌های تموز، آو، الول؛ فصل پاییز هم شامل ماه‌های تیشری، حشوان، کیسلو و فصل زمستان شامل‌ ماه‌های طِوِت، شِواط، ادار در کشور ایران است. همچنین برای تبدیل تقریبی سال میلادی به عبری، باید به سال میلادی ۳۷۶۰ سال افزود. مثلا برای محاسبه سال عبری معادل سال ۲۰۲۰ باید عدد ۳۷۶۰ را بر ۲۰۲۰ افزود که معادل: ۵۷۸۰ خواهد شد.

ماه‌های تقویم عبری

مناسبت‌های مذهبی

شاووعُوت: نزول تورات در کوه سینا: روز ششم ماه سیوان ( تقریبا معادل خرداد ماه)، روزی است که خداوند برای اعطای شریعتش، در قالب «جلال خداوند» در کوه سینا ظاهر می شود و کلام خود را به صورت ده فرمان، در دو لوح، به موسی و در نتیجه بشریت عرضه می کند. این ده فرمان عبارتند از:

۱- من خدای خالق تو هستم
۲- برای تو معبودان دیگری نباشد
۳- نام خداوند را بیهوده بر زبان مبر
۴- شبات را یاد کن و آن را رعایت نما
۵- پدر و مادرت را احترام بگذار
۶- قتل نکن
۷- زنا نکن
۸- دزدی نکن
۹- شهادت دروغ مده
۱۰- دارایی همنوعت را آرزو نکن

یهودیان بر این اعتقادند که در هنگام دریافت این ده فرمان، در بالاترین درجه روحانیت خود بودند و در برابر ندای خداوندشان بیان کردند که «ابتدا انجام می دهیم و به دنبال فهم و درک آن می رویم». شاووعوت به مدت دو روز جشن گرفته می شود.

کلمه سلیحوت، اسم جمع و به معنای بخشش است. «تفیلای سلیحوت» به مراسمی گفته می شود که یهودیان از روز اول ماه الول (Elul)، ششمین ماه یهودی، و به مدت چهل روز، تا روز کیپور (روزه بزرگ) به برگزاری آن می پردازند. علت نیز آن است که طبق تورات، موسی در روز اول ماه الول به کوه سینا می رود تا بتواند دو لوح از تورات را مجددا از خداوند دریافت کند. موسی پس از چهل روز با الواحی حاوی «ده فرمان» به میان قوم خود بر می‌گردد. اجرای مراسم سلیحوت از قرن نهم میلادی شکل گرفته است و به تدریج بر آداب این مراسم افزوده شده است. سلیحوت یک نیایش عارفانه و یک مراسم مذهبی است که قبل از سپیده صبح آغاز می شود و تا زمان طلوع آفتاب ادامه می یابد. یهودیان در این مراسم نیایشی به خواندن مناجات های عرفانی که عموماً از مزامیر داود و سلیمان نشأت گرفته می پردازند. عمدتا بعد از طلوع آفتاب «شوفار» نواخته می‌شود تا به تشدید فضای عرفانی کمک کند. هدف از این مراسم آن است که بیان کند که روز قضاوت نزدیک است و انسان باید به خود بیاید و درونش را پاک و روحانی سازد و طلب بخشایش کند تا برای روزهای مهم و با اهمیت (روش هشانا و کیپور) خود را آماده سازد. سی روز پس از آغاز سلیحوت، «روش هشانا» و چهل روز پس از آن، «یوم کیپور» است.

ماه الول، تقریبا همزمان با اسفند ماه خواهد شد.

روش هشانا در واقع مصادف با شروع سال جدید عبری است. ز مصادف با اولین روز از هفتمین ماه عبری نسبت به نوروز است. بر طبق اعتقادات یهودیان، در این روز عملکرد یک ساله هر فرد یهودی مورد سنجش خداوند قرار می‌گیرد و سرنوشت سال آتی او نیز در ده روز بعد یعنی در روز کیپور رقم خواهد خورد. سال نوی یهودی در حالی آغاز می‌شود که یهودیان از سی روز قبل از آن، از آغاز سلیحوت، خود را از لحاظ روحانی تطهیر کرده‌اند. یهودیان در این عید، با خوردن خوراکی‌های ویژه ای که دارای معانی خاصی هستند به شکرگزاری می‌پردازند؛ خوراکی‌هایی نظیر سیب و عسل (نشان نیکی و شیرینی)، چغندر (به نیت دوری از شریران و مشرکان)، خرما (کیفر بدخواهان)، کدو (نابودی تقدیر شوم)، لوبیا (افزودن بر کردار نیک)، گوشت کله برده (آرزوی سروری و فرادستی)، جگر سفید (به نیت پاکی و سبکی گناهان)، انار (به نیت فزونی اعمال نیک)

مراسمی است که در بعدازظهر اولین روز روش هشانا و قبل از آنکه آفتاب غروب کند، برگزار می‌شود. در این مراسم رسم بر آن است که یهودیان در نزدیکی چشمه آب یا در کنار رودخانه و یا در ساحل اجتماع می کنند و دعای ویژه تشلیخ را قرائت کنند. این اقدام، از منظر یهودیان، سبب بخشایش گناهان و شدت یافتن رشد روحانی می‌شود.

مصادف با روز دهم ماه تیشری، آغاز سال یهودی است. معنای لفظی واژه کیپور به معنای کفاره و بخشایش گناهان است. این روز، روزی است که حضرت موسی، پس از چهل روز که به بالای کوه سینا برای دریافت مجدد دو لوح از تورات رفته بود، با در دست داشتن الواح ده فرمان به میان قوم خود باز می‌گردد. این الواح، نشانگر بخشایش قوم بنی‌اسرائیل در نزد پروردگار بوده است. این روز، به مثابه نقطه اوج برای بخشیده شدن گناهان و جلب رضایت پروردگار در نظر گرفته می شود. یهودیان قبل از غروب آفتاب روز قبل از یوم کیپور، تا فردای شب آن، یعنی به مدت بیش از ۲۴ ساعت، از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کنند تا از این طریق بتوانند خود را از هر قید و بندی آزاد کنند، با عوالم روحانی پیوند بیابند و گناهانشان مورد بخشش پروردگار قرار گیرد. یهودیان معتقدند که در روز کیپور است که سرنوشت یک سال بعد آنان رقم خواهد خورد. از این رو در این روز کار کردن ممنوع است. افراد یهودی از یکدیگر بابت اشتباهاتی که انجام داده‌اند طلب بخشش می‌کنند زیرا عقیده بر آن است که در این روز گناهان انسان نسبت به خالق بر اساس توبه بخشیده می‌شود اما گناهان انسان‌ها نسبت به یکدیگر بر اساس طلب بخشش از یکدیگر است که بخشیده می‌شود.

خگ سوکوت یا عید سایه‌بان‌ها، ۵ روز پس از یوم کیپور است. در این روز یهودیان با برپایی خیمه‌ای به مدت ۷ شبانه روز به جشن سوکا می‌پردازند. یهودیان با ماندن در این خیمه‌ها نشان می‌دهند که پناه حقیقی انسان نه ماندن در خانه‌هایی مستحکم بلکه در نظارت مستقیم خداوند است که آنان حفظ می‌شوند. این نشانی از خروج قوم بنی‌اسرائیل از سرزمین مصر و چهل سال اسارت‌شان در صحرای سینا دارد.

در هشتمین روز از جشن سوکا، یهودیان با شب زنده‌داری و در آخرین روزی که اراده خداوند بر سرنوشت سالیانه آن‌ها تاثیر می گذارد، سعی در تطهیر خود و پاکسازی نامه اعمال‌شان دارند. در این روز، همچنین دعاهای خاصی از جمله دعا برای نزول باران در ماه نیسان (اولین ماه عبری) می کنند.

یهودیان در روز ۲۵ ماه عبری «کیسلو» به مدت هشت شب با روشن نمودن چراغ حنوکا در خانه‌های خود جشن حنوکا را گرامی می دارند. شب اول دو شمع و در شب‌های آتی هر شب، یک شمع به شمع‌های روشن افزوده می شود. این جشن، یادبودی از پیروزی یهودیان بر یونانیان در ۱۶۸ سال قبل از میلاد بود. زمان روشن کردن شمع‌ها در هر روز معمولا بعد از غروب آفتاب است و شمع ها باید حداقل برای مدت نیم ساعت روشن بمانند.

جشن ایلانوت، جشنی دیگر در یهودیت است که هر ساله در روز ۱۵ ماه «شواط» برگزار می شود و در آن یهودیان میوه‌های مختلف را با خواندن دعای مخصوصی می‌خورند و خداوند را سپاس می‌گذارند.

از واژه پور به معنای قرعه آورده شده است. یهودیان در این جشن به ارسال خوراکی و نوشیدنی برای دوستان و آشنایان خود می‌پردازند، و به جشن و پایکوبی می‌پردازند. این جشن در روز سیزدهم ماه ادار
(Adar) برگزار می شود و یادآور واقعه‌ای تاریخی برای یهودیان است که در آن استر، همسر خشایار شاه، جان هزاران یهودی را به وسیله جلب رضایت خشایار شاه حفظ می‌کند.

هر ساله از غروب روز چهاردهم ماه نیسان (اولین ماه بهار)، یهودیان به مدت یک هفته با خوردن نان فطیر، عید آزادی را جشن می‌گیرند. پسح به معنای خارج شدن و عبور کردن است و عید پسح یادبودی از خروج بنی اسرائیل از اسارت و بردگی در مصر بود و گذر کردن به سمت آزادی. در تورات آمده که ماه نیسان برای یهودیان اولین ماه است. یهودیان در روز ۱۵ ماه نیسان چنین روزی را جشن می‌گیرند. خوردن نان فطیر، نشانی از حرکت سریع یهودیان برای خروج از مصر است زیرا آنقدر عجله داشتند که ازخمیرفطیر (ترش نشده) برای درست کردن نان استفاده کرده بودند. یهودیان در عید پسح، یا عید فطیر، که در اصل مصادف با سالگرد روز غرق شدن سربازان مصری که به دنبال یهودیان بودند و قصد کشتن ایشان را داشتند و نهایتا در دریا غرق شدند، اجازه خواندن ه‍َل‍ِل و شادی کامل را ندارند چون یهودیان در کشته شدن دشمنان خود شادی نمی‌کنند.

یهودیان علاوه بر جشن‌های فوق، برخی از تاریخ‌ها را به عنوان ایامی که در آنها اتفاقاتی شوم افتاده است گرامی می‌دارند. یهودیان در این ایام از شادی کردن اجتناب می‌کنند. در بسیاری از اوقات از برگزاری مراسم عروسی و حتی گوش کردن به موسیقی نیز در این ایام پرهیز می کنند. این روزها عمدتا همراه با انجام تعنیت (روزه) همراه است. این تواریخ عبارتند از:

  • هفدهم تموز: این تاریخ عمدتا معادل ۹ جولای و ۱۸ تیرماه می‌شود و به عقیده یهودیان، دورانی سه هفته‌ای که از این زمان آغاز می‌شود دورانی شوم و ناخوشایند است. از این رو ایشان به روزه‌داری و سوگ می‌نشینند و از هر گونه شادی پرهیز می‌کنند. برخی از حوادث شومی که در تاریخ یهود در این ایام رخ داده است شامل شکسته شدن الواح ده فرمان و همچنین تخریب دیوارهای اورشلیم و نفوذ دشمنان در آن، یا سوزاندن تورات و همچنین قرار گرفتن بت ژوپیتر در معبد اورشلیم است. این روزها، نشانگر اولین باری است که حضرت موسی به کوه سینا می رود و با دریافت دو لوح حاوی ده فرمان باز می گردد. چون در بازگشت قوم خود را در حال بت‌پرستی می‌یابد الواح را می‌شکند.
  • تشعاب آو: این روز معادل نهم آو است که با نام روز نُهی هم شناخته می‌شود. یهودیان از اول ماه آو تا نهم ماه آو از خوردن گوشت و نوشیدن شراب پرهیز می کنند. در این دوران است که بیت همیقداش (بیت المقدس) یا همان هیکل سلیمان تخریب شده است.

عبادت‌گاه های یهودی

کنیسه، که در عبری «بت کنست» نامیده می شود، به معنای «خانه اجتماع» است و دارای کارکرد عبادی برای یهودیان است. یهودیان، عمدتا، مناسک دینی خود را در روز «شبات» (شنبه) در کنیسه های خویش انجام می‌دهند؛ همانطور که مسیحیان عمدتا در یک‌شنبه و مسلمانان در جمعه چنین مراسمی را برگزار می‌کنند. شهرهای مختلف ایران دارای این کنیسه‌ها هستند که محل اجتماع یهودیان بوده و متعلق به جامعه یهودی است. عمده کنیسه‌های یهودیان در شهرهای موجود در فهرست روبرو است.

لازم به ذکر است که لیست بالا، تنها نام برخی از کنیسه‌های موجود در هر یک از شهرهای مذکور را نشان داده است. همچنین باید خاطر نشان ساخت که شهرهای کرمان، کرمانشاه و کاشان نیز دارای کنیسه‌های مجزایی هستند.

  • بیشتر کنیسه‌هایی که در اصفهان ساخته شده است در دوران قاجار در این شهر ساخته شده است و عمدتا در محله جوباره اصفهان بنا شده اند که محل سکونت بیشتر یهودیان اصفهان بوده است. برخی از این کنیسه ها عبارتند از:
    • کنیسه آسیابان اصفهان
    • کنیسه ملانیسان اصفهان: این کنیسه ظاهر بیرونی ساده‌ای دارد اما یکی از زیباترین کنیسه‌های یهودیان در ایران است.
    • کنیسه ملایعقوب اصفهان

یهودیان در محله‌های مختلفی از تهران دارای کنیسه و معبد بوده اند. برخی از این محله‌ها عبارت از مشیر خلوت، پامنار، کوچه عربها و سرپولک بوده اند. تهران دارای کنیسه‌های بسیار زیادی است اما نام برخی از معروفترین این کنیسه‌ها عبارتند از:

  • کنیسه ابریشمی: این کنیسه در ۱۳۴۴ شمسی ساخته شده است و گنجایش حدودا ۵۰۰ نفر را داراست. این کنیسا در خیابان فلسطین (کاخ سابق)، منطقه‌ای با تراکم بالای یهودی، ساخته شده است.
  • کنیسه یوسف‌آباد: این کنیسه یکی از بزرگترین کنیسه‌های یهودیان ایران است و در سال ۱۳۳۰ و با افزایش تدریجی جمعیت یهودیان یوسف آباد ساخته شد. این کنیسه مورد بازدید محمد خاتمی، رئیس جمهور سابق ایران، نیز قرار گرفته بود.
  • کنیسه باغ صبا: در سال ۱۳۳۰ و در شمال شرق تهران ساخته شد. این کنیسه که واقع در جاده قدیم شمیران است در کوی باغ صبا ساخته شده است و از این رو به این نام مسمی شده است.
  • کنیسه حییم: این کنیسه اولین کنیسه‌ای بود که در خارج از محله عودلاجان، که محله‌ای با تراکم بالای یهودی در تهران بود، ساخته شد. قدمت این کنیسه به بیش از یک قرن قبل باز می گردد و توسط سلیمان حییم که نویسنده فرهنگ حییم است ساخته شد. بر درب ورودی این کنیسه نوشته شده است:‌ «این دروازه خداوند است، عادلان داخل خواهند شد». در جنگ جهانی دوم که عده‌ قابل توجهی از یهودیان لهستانی به ایران مهاجرت کرده بودند در کنار این کنیسه، کنیسه‌ای مختص یهودیان لهستانی ایجاد کرده بودند که آن کنیسه نیز بعدها در اختیار یهودیان ایران قرار گرفت.
  • کنیسه پسیان: این کنیسه که در زعفرانیه تهران واقع است در سال ۱۳۴۹ ساخته شده است.
  • کنیسه عزرا یعقوب: از قدیمی ترین کنیسه‌های تهران است که در محله عودلاجان ساخته شده است. این کنیسه بر طبق وصیت «عزرا یعقوب» ساخته شده است که اولین بازرگان ایرانی بود که به تجارت با منچستر انگلیس مبادرت ورزی

کنیسه‌ی کوتی: کوتی یکی از محله‌های بوشهر است که در آن کنیسه، کلیسا و مسجد و حسینیه ادیان مختلف یافت می شود.

کنیسه قدیم و جدید رفسنجان: شهر رفسنجان به دلیل جمعیت یهودی‌ای که در گذشته داشته است دارای اماکن متعددی همچون کنیسه، آرامستان و میقوه (حمام مخصوص برای غسل کردن) است.

کنیسه یهودیان مشهد: در کنار مرقد امام رضا در مشهد قرار داد.

 
  • کنیسه ربی‌زاده: یکی از کنیسه‌های معروف در شیراز است.
  • کنیسه خاداش: یکی دیگر از کنیسه‌های یهودیان است که در سال ۱۳۹۶ از طرف افرادی ناشناس مورد حمله قرار گرفته بود. در این حمله کتاب‌های مقدس دعا و سفرها و لوایح مقدس یهودیان از بین رفته بود.

 

  • کنیسه کمال: متعلق به دوران صفویه است که به عنوان یکی از آثار ملی ایران نیز ثبت شده است. این کنیسه در کوچه مشروطه یزد واقع است.
  • کنیسه ملاآقا بابا ملاحیدر: این کنیسه مربوط به دوران قاجار است و در خیابان مسجد جامع یزد واقع است.
 

کنیسه حجی: این کنیسه در بازار فلسطین واقع است و جسد متعلق به حجی (برجیس) مقدس در آن دفن شده است. علاوه بر این مرقد، چندین عارف و اشخاص معروف یهودی دیگر نیز در این کنیسه دفن شده‌اند.

عبادت‌گاه های یهودی

مکان‌های مقدس یهودیان در ایران عبارتند از:

در کنار اماکن فوق، مقبره سه محقق یهودی معروف نیز در ایران وجود دارد:

مدارس یهودی

شروع این مدارس محصول گفتگوهای «آدولف کرمیو»، موسس مدارس جهانی آلیانس (اتحاد)، در حین دوران سفر  ناصرالدین شاه به اروپا بود. تاسیس این مدارس در زمان ناصرالدین شاه به دلیل مخالفت‌های روحانیون مسلمان به تعویق افتاد تا اینکه نهایتا در دوران سلطنت مظفرالدین شاه این مدارس در ایران تاسیس شدند. اولین مدرسه اتحاد در تهران تاسیس شد. به تدریج مدارس دیگری در شهرهای مختلف ایران تاسیس شد. مدارس اتحاد در شهرهای مختلف ایران عبارت بودند از:

علاوه بر مدارس اتحاد، یهودیان ایران به تاسیس مدارسی دیگر نیز در شهرهای مختلف اقدام کردند. از جمله این مدارس عبارتند از:

این مدارس توجه فراوانی به تدریس مراسم و مناسک یهودی نداشت. همچنین دروس این مدارس به زبان فرانسه صورت می گرفت که همین امر نگرانی بسیاری از خانواده‌های یهودی را نسبت به عدم آموزش زبان عبری و فارسی برانگیخته می کرد. البته به تدریج برخی از رویه‌ها در مدارس آلیانس (اتحاد) تغییر یافت و زبان فارسی در این مدارس تدریس شد. نهایتا با شروع سلطنت رضاشاه، تدریس زبان فارسی در تمامی مدارس خارجی الزامی شد. علامه قزوینی ابوالحسن خان صدیقی (مجسمه ساز معروف) از جمله دانش‌آموختگان غیریهودی این مدارس بودند که بعدها شهرت بسیار یافتند.

قبرستان یهودیان

بهشتیه تهران یا بهشیه خاوران چهارمین گورستان کلیمیان تهران بعد از گورستان‌های خیابان سپه (در عصر کریمخان زند سال ۱۱۳۵ تا ۱۲۵۰ خورشیدی برابر با ۵۵۰۶ تا ۵۶۲۹ عبری)، گورستان سه‌راه دانگی در کوی کلیمیان و گورستان خیابان مازندران (در عصر ناصرالدین‌شاه قاجار سال ۱۲۵۰ تا ۱۳۱۵ خورشیدی برابر ۵۶۲۹ تا ۵۶۹۶ عبری) است که دارای ارزش‌های دینی و اهمیت ویژه تاریخی در میان تمامی یهودیان ایرانی می‌باشد.

این مجتمع با وسعت هفتادهزار و نهصد و پنج متر مربع مشتمل بر آرامگاه‌های مشاهیر جامعه یهودی از جمله استادان سلیمان حئیم مولف فرهنگ‌نامه‌های دوزبانه، طالع همدانی (شاعر ملی یهود)، ژانت کهن‌صدق (قهرمان دومیدانی ایران)، شموئل حئیم، حاخام حئیم موره، عزیز دانش‌راد، دکتر منوچهر نیکروز (نماینده یهودیان در مجلس)، مرتضی یافه یار دیرینه و خدمتگزار بهشتیه و شهیدان جنگ هشت‌ساله با عراق است.

ساختار اداری

جامعه یهودی ایران، برای انجام امور دینی و فرهنگی خود دارای انجمن‌های کلیمیان است. این انجمن‌ها وظیفه حفاظت از اماکن مذهبی یهودیان، نظیر کنیسه، آرامستان، مدرسه و بیمارستان را برعهده دارند. در حال حاضر در چندین شهر ایران، انجمن‌های کلیمیان فعالیت می کنند:

  • انجمن کلیمیان تهران انجمن مرکزی جامعه یهودی بوده است و از سال ۱۲۷۰ شمسی فعالیت می‌کرده است. این انجمن وظایف متعددی را دنبال می‌کند، از جمله محافظت از اماکن یهودیان در شهرهای مختلف ایران:
  •  
    • بیمارستان «سپیر» که سابقا نامش «کوروش کبیر» بوده است توسط یهودیان در ۷۰ سال پیش ساخته شده است و هم‌اکنون زیر نظر انجمن کلیمیان ایران اداره می شود.
    • همچنین «خانه پیران» (سرای سالمندان یهودی) وجود دارد که زیر نظر انجمن کلیمیان اداره می شود.
    • یکی دیگر از وظایف انجمن کلیمیان ایران، نظارت بر نشریه‌هایی است که در جامعه یهودی منتشر می شود.
  •  

یهودیان در محله‌های مختلفی از تهران دارای کنیسه و معبد بوده اند. برخی از این محله‌ها عبارت از مشیر خلوت، پامنار، کوچه عربها و سرپولک بوده اند. تهران دارای کنیسه‌های بسیار زیادی است اما نام برخی از معروفترین این کنیسه‌ها عبارتند از:

  • کنیسه ابریشمی: این کنیسه در ۱۳۴۴ شمسی ساخته شده است و گنجایش حدودا ۵۰۰ نفر را داراست. این کنیسا در خیابان فلسطین (کاخ سابق)، منطقه‌ای با تراکم بالای یهودی، ساخته شده است.
  • کنیسه یوسف‌آباد: این کنیسه یکی از بزرگترین کنیسه‌های یهودیان ایران است و در سال ۱۳۳۰ و با افزایش تدریجی جمعیت یهودیان یوسف آباد ساخته شد. این کنیسه مورد بازدید محمد خاتمی، رئیس جمهور سابق ایران، نیز قرار گرفته بود.
  • کنیسه باغ صبا: در سال ۱۳۳۰ و در شمال شرق تهران ساخته شد. این کنیسه که واقع در جاده قدیم شمیران است در کوی باغ صبا ساخته شده است و از این رو به این نام مسمی شده است.
  • کنیسه حییم: این کنیسه اولین کنیسه‌ای بود که در خارج از محله عودلاجان، که محله‌ای با تراکم بالای یهودی در تهران بود، ساخته شد. قدمت این کنیسه به بیش از یک قرن قبل باز می گردد و توسط سلیمان حییم که نویسنده فرهنگ حییم است ساخته شد. بر درب ورودی این کنیسه نوشته شده است:‌ «این دروازه خداوند است، عادلان داخل خواهند شد». در جنگ جهانی دوم که عده‌ قابل توجهی از یهودیان لهستانی به ایران مهاجرت کرده بودند در کنار این کنیسه، کنیسه‌ای مختص یهودیان لهستانی ایجاد کرده بودند که آن کنیسه نیز بعدها در اختیار یهودیان ایران قرار گرفت.
  • کنیسه پسیان: این کنیسه که در زعفرانیه تهران واقع است در سال ۱۳۴۹ ساخته شده است.
  • کنیسه عزرا یعقوب: از قدیمی ترین کنیسه‌های تهران است که در محله عودلاجان ساخته شده است. این کنیسه بر طبق وصیت «عزرا یعقوب» ساخته شده است که اولین بازرگان ایرانی بود که به تجارت با منچستر انگلیس مبادرت ورزی

کنیسه‌ی کوتی: کوتی یکی از محله‌های بوشهر است که در آن کنیسه، کلیسا و مسجد و حسینیه ادیان مختلف یافت می شود.

کنیسه قدیم و جدید رفسنجان: شهر رفسنجان به دلیل جمعیت یهودی‌ای که در گذشته داشته است دارای اماکن متعددی همچون کنیسه، آرامستان و میقوه (حمام مخصوص برای غسل کردن) است.

جامعه یهودی ایران، برای انجام امور دینی و فرهنگی خود دارای انجمن‌های کلیمیان است. این انجمن‌ها وظیفه حفاظت از اماکن مذهبی یهودیان، نظیر کنیسه، آرامستان، مدرسه و بیمارستان را برعهده دارند. در حال حاضر در چندین شهر ایران، انجمن‌های کلیمیان فعالیت می کنند:

این انجمن در ابتدای انقلاب اسلامی و برای تحکیم وحدت با جامعه مسلمان ایران تشکیل شد.

از سال ۱۳۵۵ شمسی فعالیت‌های فرهنگی خود را آغاز کرد. این مجموعه به فعالیتهای فرهنگی نظیر برپایی تئاتر و نمایش، تورهای گردشگری و باستان شناسی و برپایی جشنهای مختلف می‌پردازد. محل کنونی این مجموعه توسط ویکتوریا لاهیجانی اهدا شد و در خیابان بزرگمهر تهران واقع است.

  • این سازمان در سال ۱۳۴۵ تاسیس شد و به برنامه‌ریزی برای برنامه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، و هنری می پردازد که به رشد فکری و فرهنگی جامعه یهودیان ایران می‌پردازد. این سازمان دارای نهادهای زیر مجموعه‌ در موضوعات مختلف است که برخی از آنها عبارتند از:

 

    • اندیشه: این زیرگروه، مسئول برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای بالا بردن اطلاعات عمومی و سطح معلومات دانشجویان است.
    • کرال: این گروه در زمینه ترویج موسیقی یهود فعالیت می کند که به اجرای برنامه‌های مختلف در داخل جامعه یهود و همچنین برنامه‌های بین‌الادیان مبادرت می ورزد.
    • گروه فوق برنامه: که به برنامه ریزی برای اجرای برنامه‌های تفریحی و گردش‌های جمعی مبادرت می کند.
    • گروه دانش‌آموزان: این زیرگروه متمرکز بر انجام فعالیت های اجتماعی برای دانش‌آموزان دبیرستان است. یکی دیگر از تلاشهای این گروه، آماده کردن دانش‌آموزان برای ورود و موفقیت در تحصیلات دانشگاهی است.
    • کتابخانه

این سازمان به برگزاری کلاس‌های آموزشی مختلف در زمینه کامپیوتر، زبان انگلیسی، آموزش عبری و … می پردازد.

عضویت در مجلس

یهودیان از زمان مشروطه در مجلس شورای ملی نماینده داشته‌اند و حضور نماینده یهودیان در پارلمان ایران، بعد از انقلاب، و درمجلس شورای اسلامی نیز ادامه یافت. یهودیان، چه قبل و چه بعد از انقلاب همواره حق داشتن یک نماینده داشته‌اند.

مطبوعات یهودی

شخصیت‌های برجسته

تبعیض‌ها و آزار و اذیت‌ها

جامعه یهودی ایران همواره، در طول تاریخ حیات خود در ایران، مخصوصا بعد از دوران صفویه و در دوران قاجار، با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کرده است.

در عصر صفویه، یهودیان از اشتغال به بسیاری از مشاغل و حرفه‌ها ممنوع بوده اند و در واقع می‌توان گفت که ایشان حق اشتغال در حرفه های بسیار محدودی را داشته اند. برای مثال، یهودیان در دوران شاه عباس، مشاغلی محدود را می توانستند انتخاب کنند که شامل: «نخ تابی، پیله‌وری، زرگری، فعله‌گری، بقچه‌کشی، دوره‌گردی». این شرایط در برخی از شهرهای ایران تفاوت داشت. به طور مثال در کردستان یهودیان عمدتا در کشاورزی و خدمات جنبی آن اشتغال داشتند.

این شرایط نابهنجار برای جامعه یهودی تا دوران پهلوی ادامه داشت. ایران در سالهای قبل از انقلاب ۱۳۵۷، در دوران پهلوی، برای یهودیان محلی امن بود. هر چند محدودیت‌هایی از سوی روحانیون و مردم در دوران‌های سیاسی مختلف بر جامعه یهودی اعمال می‌شده است. منابع آماری نشان از خروج بالای ۸۰ درصد یهودیان از ایران دارند که نشانه فشار و تبعیض مستمر بر این جامعه بوده است. آنچه که مشخص است آن که در دوران پهلوی، سابقه دستگیری و اعدام یهودیان بسیار کم بوده است. از جمله اعدامی‌ها و زندانیان یهودی در دوران پهلوی می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد:

روزنامه نگار و از یهودیان فعال در ایران بود. او از مخالفین رضاشاه بود و علیه او فعالیت سیاسی می کرد. او با نمایندگان دولت‌ها در «جامعه ملل» مکاتبه می‌کرد و به دنبال فشار بر روی دولت ایران برای اعطای آزادی بیشتر بر جامعه یهودی بود. او همچنین از نمایندگان دوره پنجم مجلس شورای ملی بود و در جناح اقلیت که مخالف نخست وزیری رضاخان بود قرار داشت. او چند روز قبل از برگزاری انتخابات دوره ششم مجلس بازداشت شد و به اتهام تلاش برای ترور شاه و نیز ایجاد حکومت جمهوری به زندان افکنده شد. او مدت دو سال زندان در زندان بود و در نهایت در سال ۱۳۱۰ تیرباران شد.

  •  

و متولد سال ۱۳۱۴ و زاده شهر تهران است. او در دوران محمدرضاشاه به فعالیت سیاسی می‌پرداخت. او در سال ۱۳۳۰ در تظاهرات دستگیر شد و به مدت نه ماه زندانی سیاسی بود.

همچنین تعدادی دیگر از یهودیان در دوران گذراندن حبس، در زندان جان باخته‌اند از جمله:

  • منوچهر رخشانی: او چندین سال در زندان محبوس بود، اما دو روز قبل از آزادی و در سال ۱۳۶۴ در زندان فوت شد.
  • سپهر ابن‌یمین: او برای چندین روز زندانی بود و در مهر ۱۳۷۸ شمسی در زندان جان باخت.

جامعه یهودی، در سال‌های بعد از انقلاب همچنین شاهد موارد مبهمی و مشکوکی از ترور و قتل بوده است. برخی از این نمونه‌ها عبارتند از:

 

  • حمید لامع: ایشان در سال ۱۳۷۸ در مغازه خود به دار آویخته شده بود.
  • موسی یعقوب زاده: او یکبار به صورت ناموفق ترور شده بود. اما در سوء قصد دومی که به او در خانه‌اش شد، با ضربات متعدد چاقو به قتل رسیده بود.
  • فرزین یزدان‌پور: در سال ۱۳۶۶ به همراه سه دوست دیگرش، در اتوبان اصفهان-شیراز به قتل رسیده بود.
  • ناصر داوودپور: در سال ۱۳۷۸ در تهران به قتل رسیده بود.
  • ابراهیم کهن: در سال ۱۳۷۸ در منزل شخصی‌ در تهران به قتل رسیده بود.
  • آقای لاهیجانی: جسد او در خیابان در دهه ۶۰ یافت شده بود و اموال خانه او به سرقت رفته بود.
  • چندین مورد قتل و ترور دیگر نیز گزارش شده است که همگی در دست بررسی می باشد از جمله قتل آقایان: مسعود نیکایی، یعقوب سبحانیان، آقای رجبی، آقای فاخری از شیراز، یوسف هاشمی‌رستی از شیراز، دکتر کیوانی (دندان‌پزشک)، دکتر منصور نجات حییم

 

بعد از انقلاب، تعداد زیادی از یهودیان به اتهام جاسوسی دستگیر و زندانی شده‌اند: از جمله:

  • دستگیری ۱۳ نفر در شیراز در سال ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ به اتهام جاسوسی برای اسرائیل (و موساد) و آمریکا: دستگیر شدگان طیف وسیعی از زمینه‌های شغلی را داشتند. پنج نفر از دستگیرشدگان فعالین اقتصادی جامعه یهودی بودند. یک نوجوان ۱۶ ساله، یک عالم یهودی (ربی)، سه معلم مدرسه یهودیان، دو استاد دانشگاه و یک قصاب از جمله دستگیرشدگان بودند. این افراد همگی به زندان متهم شدند اما پس از مدتی همگی به دلیل فشارهای بین‌المللی نهایتا آزاد شدند.
  • نمونه دیگر معروف به ناپدید شدن «۱۱+۱» نفری است که در دهه ۷۰ و هنگامی که این افراد در تلاش برای خروج از ایران از طریق پاکستان بودند. این افراد از کرمانشاه، شیراز و تهران بودند و در ۴ گروه مجزا تلاش به خروج از ایران گرفته بودند. پس از ناپدید شدن این افراد، هیچ گونه اطلاعات بیشتری از محل نگاه‌داری و یا سرنوشت ایشان در دست نیست.. اسامی ایشان عبارت است از:

 

  • نورالله ربیع زاده-فلفلی: او در زمان ناپدید شدن ۴۵ سال داشت.
  • بهزاد سالاری: او در زمان ناپدید شدن ۲۱ سال داشت.
  • فرهاد عزتی محمودی: او در زمان ناپدید شدن ۲۲ سال داشت.
  • همایون بالازاده: او در زمان ناپدید شدن ۳۶ سال داشت.
  • بابک شائولیان تهرانی: او در زمان ناپدید شدن ۱۷ سال داشت.
  • ابراهیم قهرمانی: او در زمان ناپدید شدن ۵۷ سال داشت.
  • سیروس قهرمانی: او در زمان ناپدید شدن ۵۵ سال داشت.
  • امید سلوکی: او در زمان ناپدید شدن ۱۵ سال داشت.
  • اسحق حاسید: او در زمان ناپدید شدن ۵۷ سال داشت.
  • ابراهیم کهن مصلح: او در زمان ناپدید شدن ۱۸ سال داشت.
  • شاهین نیک خو: او در زمان ناپدید شدن ۲۰ سال داشت.
  • روبن کهن مصلح: او در زمان ناپدید شدن ۱۷ سال داشت.
 

مصادره‌های بسیار زیادی در سال‌‌های بعد از انقلاب ۱۳۵۷، برای جامعه یهودی ایران اتفاق افتد. اموال بسیاری از ثروتمندان یهودی که اعدام شده بودند و یا در خارج از ایران بودند مصادره شده است. همچنین برخی از آرامستان‌های یهودیان در ایران مصادره شده است. یکی از نمونه‌های ایران آرامستان‌ها، آرامستان یهودیان دماوند، معروف به گیلیارد است. این قبرستان که دارای قدمتی ۸۰۰ ساله است در حال حاضر مصادره شده است و بر زمین آن بنایی دیگر ساخته شده است.

در دوران حکومت جمهوری اسلامی، نزدیک به ۱۷ یا ۱۸ نفر یهودی به اتهام جاسوسی برای اسرائیل، مفسد فی‌الارض و … اعدام شدند. تعدادی دیگر از یهودیان نیز بودند که از طرفداران گروه‌های سیاسی چپ نظیر اقلیت و … بودند و به دلیل فعالیت‌های سیاسی اعدام می‌شدند. لیستی از این افراد و اطلاعاتی که مربوط به هر کدام از ایشان تا به حال یافت شده است ذیلا درج می گردد:

  • گرجی لاوی: تاجر یهودی بود که در ۱۳۵۷ اعدام شد.
  • سیمون فرزامی: سردبیر روزنامه بود که در ۱۳۵۸ اعدام شد.
  • حبیب القانیان: کارخانه دار و رئیس جامعه یهودیان ایران بود. او در اردیبهشت ۱۳۵۸ به دستور خلخالی اعدام شد.
  • آلبرت دانیال پور: کارخانه‌دار یهودی بود که در تیر ۱۳۵۹ دستگیر، شکنجه و به دستور خلخالی در همدان اعدام شد. همسر او در حالی از اعدام او باخبر شد که حکم آزادی وی را از تهران به همدان آورده بود
  • ابراهیم بروخیم: هتل‌دار یهودی بود که در مرداد ۱۳۵۹ اعدام شد.
  • یوسف یادگار: هتل‌دار یهودی بود که در سال ۱۳۵۹ اعدام شد.
  • فرج الله حکیمی: در ۱۳۵۹ اعدام شد.
  • منصور قدوشیم: کارخانه دار اصفهانی بود که در ۱۳۶۰ اعدام شد.
  • منصور قدوشین: کارخانه دار یهودی بود که در شهریور ۱۳۶۰ در اصفهان و توسط خلخالی کشته شد.
  • هدایت الله زنده دل: برای چندین سال زندانی بودند و در نهایت در سال ۱۳۷۷ اعدام شد.
  • روح الله کدخدازاده: یهودی تهرانی بود که مبادرت به انتقال یهودیان به خارج از ایران می‌نمود. او در ۱۳۷۷ زندانی و سپس اعدام شد.
  • فیض‌الله مخوباد: مسئول ۷۸ اله کنیسه یوسف‌آباد یهودیان بود که در سال ۱۳۷۸ شمسی در تهران، زندانی، شکنجه و سپس اعدام شد.

وبسایت‌های مرتبط با یهودیان ایران

انجمن کلیمیان تهران

هفت دوریم

درباره ما

در این وبسایت اطلاعات مربوط به ادیان و مذاهب ایران گردآوری شده ودر درسترس شما قرار دارد. با مراجعه به فهرست و گزینه‌های سایت، به این اطلاعات دسترسی پیدا خواهید کرد.

© Copyright Off-Centre Productions 2021