معرفی
اهل سنت ایران
این گروه با نام اهل تسنن و مسلمان سنی نیز شناخته می‌شوند
تاریخچه
با مرگ آخرین سلطان ساسانی، «یزدگرد سوم» در سال ۶۵۱ میلادی ایرانیان در طول دو قرن به تدریج مسلمان شدند.
جمعیت و پراکندگی
هر چند آمار دقیقی در دست نیست؛ ولی در حال حاضر نزدیک به یک‌چهارم جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل می‌دهند که از این تعداد بیش از ۹۰ درصد آن را اهل سنت تشکیل می‌دهد.
ساختار اداری
مجمع فقهی اهل سنت ایران برای اولین بار در سال ۱۳۷۷ تشکیل شد
عضویت در مجلس
در شهرهای با اکثریت اهل سنت در ایران نمایندگان این مناطق از اهل سنت انتخاب می‌شوند. اهل سنت در مجلس خبرگان نیز نماینده دارند.
شخصیت‌های معروف
مولوی عبدالحمید،وریا غفوری و بهمن قبادی از چهره‌های مشهور اهل سنت ایران هستند.
تاریخچه
با فتح ایران توسط مسلمانان در سال ۶۴۰ میلادی، دولت ساسانی نیز که بر جغرافیای وسیعی تسلط داشت، فروپاشید. با مرگ آخرین سلطان ساسانی، «یزدگرد سوم» در سال ۶۵۱ میلادی ایرانیان در طول دو قرن به تدریج مسلمان شدند. حکومتهای سنی (بنی امیه، عباسیان، غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان)، در ایران از سال ۶۶۱ تا ۱۲۵۸میلادی؛ تا حمله مغول‌ها به صورت پیوسته (به‌جز دوره کوتاهی) بر جغرافیای ایران حکومت می‌کردند و بعد از حمله مغول تا زمان تأسیس دولت صفوی توسط شاه اسماعیل در سال ۱۵۰۲ میلادی سلسله‌های موجود در ایران دوره ناپایداری را تجربه کردند و با تاسیس دولت صفوی هم سنی‌های ایران استقلال خود را از دست دادند. در دوران حکومتهای سنی در ایران شیعیان نیز در ایران حضور داشتند و دولتهای سنی مانع حضور شیعیان نبودند. بعد از به قدرت رسیدن، صفویان به صورت سیستماتیک مذهب ایرانیان را از سنی به شیعه تغییر داد. با اینکه بعد از استیلای مغول خاندان صفوی اولین و قدرتمندترین حکومت در ایران بعد از حدود دو نیم قرن بود؛ ولی با این حال صفویان نتوانستند مذهب تمام ایرانیان را از سنی به شیعه تغییر دهند.
در زمان حکومت قاجاریه بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد؛ سیاست راهبردی سلاطین قاجاریه از جمله «فتحعلی شاه» در قبال اهل تسنن، سیاستی بر مبنای تقابل حداقلی، مدارای مذهبی و تلاش برای تحقق وحدت اسلامی بوده است که می توان آن را «سیاست تعاملی» نامید. مصادیقی چون آزادی مذهبی، امنیت اجتماعی، عدم وجود روایات دال بر درگیری نظامی حکومت با اهل تسنن، تلاش برای متمایل نمودن سنی‌مذهبان مناطق مرزی به حکومت مرکزی، ورود برخی علمای صوفی سنی در دربار و مراوده اهل سنت با درباریان و علمای شیعه موید این معناست. مولف کتاب «تحفه ناصری» بر آزادی مذهبی اهل سنت در داشتن مسجد مستقل و اقامه نماز تاکید و روایت می‌کند؛ اهالی سنندا در روزهای جمعه با آزادی کامل و به طریقه امناء شافعی نماز برپا می‌کنند؛ نکته مهم‌تر آن است که در این مکان، مدرسه علمیه برای تحصیل طلاب اهل سنت هم وجود داشته و در زمان فتحعلی شاه بزرگترین مرکز علمی دینی ایران محسوب می‌شده است.
احداث آخرین بناهای مذهبی و دینی این دسته از ایرانیان غیرمسلمان به دوران حکومت پهلوی باز می‌گردد. نمازخانه‌های ایرانیان اهل سنت مسلمان هم در تهران علی‌رغم ادعای حکومت مبنی بر وحدت شیعه و سنی و نام‌گذاری یک هفته در تقویم این کشور با عنوان هفته وحدت، از سوی حکومت تعطیل می‌شود.
در دوران پهلوی آن نوسازی که «رضاشاه» خواهانش بود، نیازمند تضعیف سنتها و ارزشهایی دینی در جامعه بود و توسعه و نوسازی که در کشور شروع شده بود، در نهایت مسیر جامعه را به سوی سکولاریزم ختم می‌کرد. در این مسیر، کاهش قدرت روحانیون از طریق خلع مناسبات حقوقی قدیمی و محدودیت در پوشش ملایان و گسترش آموزش غیرمذهبی از روش‌های مهم رضاشاه بود. روش دیگری که برای تضعیف ارزش‌های مذهبی و حرکت هرچه سریع‌تر به سوی غربی شدن در پیش گرفته شد، یکسان‌سازی لباس و پوشش بود. اکثریت اهل سنت ایران از وقوع انقلاب استقبال می‌کردند؛ چون که توجه به اقوام و اقلیت‌ها در زمان پهلوی همراه با رویکرد‌های ناعادلانه بود و عمده اقوام در فقر به سر می‌بردند.
اهل سنت تبعات سنی بودن را در چهل سال پس از انقلابی که وعده برابری داده بود، می‌پردازند. در صدا و سیمای ملی، اهل سنت مورد اهانت قرار می‌گیرند و علمای اهل سنت تحت فشار نیروهای امنیتی هستند. هنوز هم مسلمانان اهل سنت ایران علی‌رغم تلاش زیاد، در احداث مسجدی برای خود در «تهران»، پایتخت ایران، ناکام مانده‌اند. اصل ۱۳ قانون اساسی «ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی» را به‌عنوان تنها اقلیت‌های دینی در ایران به رسمیت می‌شناسد که «در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌کنند.»
اما نمازخانه‌های ایرانیان اهل سنت مسلمان هم در تهران و هم در برخی از شهرهای ایران (ایرانشهر) علی‌رغم ادعای حکومت مبنی بر وحدت شیعه و سنی و نام‌گذاری یک هفته در تقویم این کشور با عنوان هفته وحدت، از سوی حکومت تعطیل و تخریب می‌شود. امام جمعه اهل سنت زاهدان مولوی «عبدالحمید» می‌گوید: «از لحاظ قانونی هیچ مشکلی برای ساخت مسجد برای اهل سنت در تهران وجود ندارد؛ اما یک سری تعصب‌ها باعث می‌شود، نه تنها مسجدی ساخته نشود که نمازخانه‌های آن‌ها هم در پایتخت ایران تعطیل شود.»
اعتقادات
در ادبیات مذهبی، «اهل سنت» اشاره به کتاب خدا و شیوه زندگی پیامبر خدا و پیمودن راه اصحاب پیامبر اسلام است. اعضای این گروه همچنین با این تصور که اهل سنت هستند و از روح جماعت دور نیستند و از اصطلاح «اهل سنت» استفاده می کردند، خود را «اهل سنت و جماعت» می‌نامیدند. اگرچه اصطلاح اهل سنت در منابع حدیث اولیه دیده نمی‌شود، اما کلمات سنت و جماعت یافت می‌شود. اهل سنت خود را «فرقه ناجیه» توصیف می‌کردند که بر اساس عبارت «کسانی که به رستگاری رسیدند» در حدیث آمده است.
گرچه اهل سنت در مورد مسائل اساسی مرام اسلامی مانند ذات خداوند، صفات، خلقت دنیا، نبوت، معجزه و کرامت، شفاعت، معاد و آخرت اتفاق نظر دارند؛ اما در توضیح و تفسیر این مسائل نظرات مختلف و بعضا متفاوت از هم دارند. به همین دلیل، ایشان به سه مکتب «سلفیه»، «ماتریدیه» و «اشاعره» تقسیم شده‌اند. بعضا سلفیه را «اهل سنت خاصه»، ماتریدیه و اشاعره را «اهل سنت عامه» نیز می‌نامند. اختلاف عقاید بین سه مکتب اهل سنت چارچوبی را که اصول اساسی اهل سنت را تشکیل می‌دهد، نقض نمی‌کند.
مکتب دیگری که از آن به‌عنوان «اهل عبادت» یاد می‌شود؛ معتزله است که بر خلاف اهل حدیث که انبوه حدیث‌های اصلی و جعلی پیامبر و صحابه را مورد توجه خود قرار داده بودند، عقل و خرد را به تنهایی برای پیروی از اسلام راستین کافی می‌دانستند و گاهی نظرات فلاسفه را با دین مخلوط می‌ساختند. بعدها اشاعره برخاستند و جانشین اهل حدیث شدند. اشاعره را می‌توان جمع میان معتزله و اهل حدیث دانست. دیدگاه‌های معتزله بر این پنج اصل استوار است: «توحید، عدل، معاد، منزله بین المنزلتین و امر به معروف و نهی از منکر.»
اهل سنت معتقدند پیامبر اسلام برای خود جانشینی تعیین نکرد و در سمت مقابل، شیعیان معتقد به برگزیده شدن حضرت علی به‌عنوان جانشین حضرت محمد هستند. پایه‌های فقهی اسلام سنی و یا اهل سنت را قرآن، حدیث و اجماع تشکیل می‌دهد. امروزه سلفیه، اشاعره و ماتریدی مهم‌ترین مکاتب کلامی و «حنفی»، «شافعی»، «مالکی» و «حنبلی» از مذاهب فقهی چهارگانه اهل سنت هستند. به‌جز این مذاهب چهارگانه، می‌توان به مذهب «ظاهری» نیز اشاره کرد که توجه خود را معطوف به معنای ظاهری آیات و روایات می‌کنند، منابع فقه را در قرآن، احادیث پیامبر و اجماع صحابه خلاصه می‌کنند و داشتن دانش مناسب از زبان عربی را برای دریافت احکام شرعی کافی می‌دانند؛ بنابراین با تقلید مخالف‌اند و «باب اجتهاد» را مفتوح می‌دانند.
مذهب اهل سنت
حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی مهم‌ترین مذاهب فقهی اهل سنت هستند و امروزه اکثریت قریب به اتفاق اهل سنت پیرو یکی از این مذاهب چهارگانه هستند.
فقه حنفی در بین مذاهب چهارگانه اهل سنت بیشترین پیرو را دارد و عمده پیروان این مذهب نیز در کشورهای «ترکیه، بالکان، آسیای میانه، چین، هند، پاکستان، مصر، سوریه، اردن، بنگلادش و اریتره» قرار دارند و بیش از ۶۰ درصد از مسلمان‌های اهل سنت جهان پیرو این مذهب هستند. بنیان‌گذار آن یعنی «ابوحنیفه»، «نعمان بن ثابت زوطی» است. در مذهب حنفی، اول به «کتاب» (یعنی قرآن) مراجعه می‌شود تا در مورد موضوعی قضاوت حاصل شود. اگر هیچ مدرکی در کتاب یافت نشود، به احادیث نگاه می‌شود. اگر در احادیث هم در آن مورد نظری یافت نشود، نظر یکی از صحابه مبنا قرار می‌گیرد. اگر پاسخی در نظرات و سخنان صحابه پیدا نشود، قیاس اعمال می‌شود.
مالکی نام یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت است که توسط «مالک بن انس» تاسیس شده شد. فقه مالکی به قرآن و سنت به‌عنوان منابع اولیه تکیه دارد. چیزی که در مذهب مالکی مورد توجه است، بحث «ادله شرعی» است. اصول ادله شرعی قرآن، سنت، اجماع و در نپرداختن به مسئله در هیچ‌یک از این سه، قیاس را مورد توجه قرار می‌دهد. مالکی مذهب تفسیری فقهی است که در چارچوب دیدگاه‌های امام مالک بن انس که زندگی خود را در مدینه گذراند، پدید آمد.
شافعی نام یکی از مذاهب فقهی چهارگانه اهل سنت و جماعت از دین اسلام است که پیرو «ابوعبدالله محمد ادریس شافعی»، از پیشوایان چهارگانه اهل سنت و جماعت هستند. وی قرآن، سنت، اجماع و قیاس را قبول داشت و قائل به «استدلال» بود. وی با ادغام کردن مذاهب حنفی و مالکی، روشی نوین را بنا نهاد که از حدیث در آن بهره می‌جست. مذهب شافعی در «مالزی، اندونزی، یمن و شرق آفریقا» گسترده است. شافعی‌ها در کشورهایی مثل «ایران، عراق و ترکیه» بیشتر در میان کردها دیده می‌شوند.
فقه حنبلی پیرو «ابو عبدالرحمان احمد ابن حنبل» است. ابن حنبل اهل حدیث بود و توجهی به «رأی» نداشت. استناد او صرفاً به قرآن و حدیث پیامبر اسلام بود. محمد پسر عبدالوهاب، مؤسس وهابیت نیز مذهب حنبلی داشته است. احمد بن حنبل در استنباط خود به هشت دلیل تکیه کرده است: قرآن، سنت، فتوای صحابه، اجماع، قیاس، استصحاب، مصالح مرسله، سد ذرایع. مذهب حنبلی بیشتر بر روایات تمرکز دارد.
احمد بن حنبل با معتزله که طرفدار استفاده از عقل در صورت لزوم بودند، مخالفت می‌کرد. به گفته احمد بن حنبل، «چیزی جز آنچه در قرآن یا احادیث نوشته شده است، وجود ندارد.» مواردی که برای حل هر مسئله لازم است، در این دو مورد وجود دارد. امروز مذهب حنبلی در کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند «عراق، کویت، بحرین و عربستان سعودی و امارات» گسترده است.
مکاتب کلامی اهل سنت
در فرهنگ لغت، سلف به معنای «نسل قبلی» و سلفیه به معنای «متعلق به این نسل» است. در ادبیات اسلامی سلف به معنای دانشمندان دوره‌های اولیه و بزرگان اسلام در گذشته است؛ در حالی که اصطلاح سلفیه در مسائل مربوط به اصول ایمان از دانشمندان دوره اول پیروی می‌کند و و در عمل و اعتقادات خود از پیامبر اسلام، صحابه و تابعین تبعیت می‌کنند. سلفی‌ها تنها قرآن و سنت را منابع احکام و تصمیمات خود می‌دانند.
تا ظهور اشاعره و ماتریدی، عقاید غالب در محیط مسلمانان سنی عقاید سلفی بود. امام شافعی، امام مالک، ابوحنیفه، ابن قطیبه، بیهقی، طبری و محققانی مانند ابن قدما را می توان از چهره‌های برجسته اندیشه سلفی دانست. متمایزترین ویژگی طرز فکر سلفیه این است که در زمینه اعتقاد به آیات بسنده می‌کنند. به طور کلی، کسانی که در فقه حنبلی هستند، در عقاید سلفی هستند. دانشمندان علاقه‌مند به حدیث بیشتر عقیده سلف را پذیرفتند. امروزه بیش از ۱۰درصد از مسلمانان جهان سلفی هستند و در کشورهای «عربستان، کویت و کشورهای حوزه خلیج فارس» متمرکز هستند.
بنیان‌گذار اشاعره «ابوالحسن اشعری» است که پیروان این مکتب کلامی قرآن و سنت را بر عقل ترجیح می‌دهند و از نظر این مکتب منشأ تمام اصول اخلاقی مانند اعتقادات، وحی و اعمال پیامبر و صحابه است. امام غزالی نیز از طرفداران این مکتب کلامی بود. اشاعره از مذهب شافعی، مالکی و برخی از حنبلی‌ها پیروی می‌کنند. اشاعره بیشتر به‌عنوان یک نظریه در مقابل معتزله به‌وجود آمده است. گرچه اشاعره اصول اساسی اهل سنت را می‌پذیرد، اما در برخی نکات نظرات خاص خود را دارد. تقریباً همه مالکی‌ها که نزدیک به ۱۳ درصد از مسلمانان سنی را تشکیل می‌دهند و بیشتر شافعیان که بیش از ۳۰ درصد مسلمانان سنی را تشکیل می‌دهند، حنفی‌ها و بخش بسیار کمی از حنبلیان از اشاعره پیروی می‌کنند.
بنیان‌گذار ماتریدی «ابو منصور ماتریدی» است و پیروان این مکتب معتقدند شناختی که از خداوند وجود دارد، می‌تواند از طریق استدلال حاصل شود. ماتریدیه برای اثبات خدا و بحث توحید عموماً بر براهینی که دیگر متکلمان نیز به آن اشاره دارند؛ مانند برهان حدوث، برهان وجوب و امکان و برهان نظم تکیه دارند. هنگامی که آثار ابو منصور ماتریدی مورد بررسی قرار می‌گیرد ، مشاهده می‌شود که وی مرجع حوزه‌های کلام، تاریخ فرقه‌ها، روش فقه و تفسیر است. وی در آثارش با آیات و روایات و برهان‌های عقلی از اصول اساسی اهل سنت دفاع کرده و از نظرات معتزله و شیعه انتقاد می‌کرد. بیشتر حنفی‌ها که حداقل نیمی از مسلمانان سنی امروز جهان را تشکیل می‌دهند، از نظر اعتقادی به ماتریدی وابسته‌اند. از نظر جغرافیایی، ماتریدیه در بین مسلمانان سنی «ترکیه، بالکان، آسیای میانه، چین، هند، پاکستان و اریتره» گسترش یافته است. این مکتب تا مدت‌ها با عنوان مکتب علمای سمرقند شناخته می‌شد. بخش بسیار بزرگی از حنفی‌ها از ماتریدی پیروی می‌کنند.
جمعیت و پراکندگی
هر چند آمار دقیقی در دست نیست؛ ولی در حال حاضر نزدیک به یک‌چهارم جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل می‌دهند که از این تعداد بیش از ۹۰ درصد آن را اهل سنت تشکیل می‌دهد. تقریبا نزدیک به یک میلیارد و هفت‌صد میلیون نفر از جمعیت جهان را مسلمانان سنی مذهب تشکیل می‌دهند. بیشتر مسلمانان در کشورهای آسیایی و آفریقایی ساکن هستند که اکثریت پیروان این دین سنی مذهب هستند. هر چند آمار دقیقی از تعداد اهل تسنن در ایران در دسترس نیست؛ ولی آمارهای غیررسمی از پنج تا بیست درصد متغیر است.
آماری که خود جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد، بیش از ۹۰ درصد مردم ایران را شیعه و بقیه ۱۰ درصد را نیز از ادیان و مذاهب مختلف می‌‌داند. با این حال مولوی «عبدالحمید»، امام جمعه اهل سنت شهر زاهدان می‌گوید: «طبق آماری که ما داریم جمعیت اهل سنت بیست درصد از کل جمعیت ایران است. شهروندان اهل سنت بیشتر در حاشیه کشور و کنار مرزها زندگی می‌کنند. در شهرها و مناطق مرکزی کشور هم هستند؛ در شهرهایی مثل تهران آمار اهل سنت بیش از یک میلیون نفر است.»
مناسبت‌های مذهبی
این یک جشن مذهبی است که به مدت سه روز پس از ماه رمضان برگزار می‌شود که ماه روزه‌داری در جهان اسلام است. این جشن در سه روز اول دهمین ماه هجری یعنی «شوال» برگزار می‌شود. در کشورهای اسلامی، عید فطر از جمله اعیاد بسیار مهم محسوب می‌شود و معمولاً با تعطیلی رسمی همراه است. در این روز، روزه حرام است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند. روز قبل از عید، روز عرفه است که آخرین روز ماه رمضان است.
عید قربان یک جشن مذهبی است که از دهمین روز ماه «ذی‌الحجه» به مدت سه یا چهار روز توسط مسلمانان برگزار می‌شود. عید قربان در کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان در این روز جشن می‌گیرند. برگزار کردن مراسم قربانی در این عید بر همه افرادی که براساس فقه اسلامی اعمال حج را به‌جا می‌آورند، واجب و الزامی است و مسلمانان در سراسر جهان در عبادت حج، در این روز، گوسفند، قوچ، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آن را بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند. از دیگر مراسم این عید به جا آوردن «نماز عید قربان» است.
میلاد پیامبر یا عید مولود سالروز ولادت پیامبر اسلام، «محمد بن عبدالله» است و یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است. اگرچه تاریخ دقیق ولادت پیامبر اسلام مشخص نیست، اهل سنت این جشن را در ۱۲ ربیع‌الاول برگزار می‌کنند و شیعیان ۱۷ ربیع‌الاول را جشن می‌گیرند. اکثر مسلمانان و دولتهای اسلامی این روز را جشن می‌گیرند و اشعاری به نام مولودی در مدح پیامبر اسلام می‌خوانند. اهل سنت وفات پیامبر اسلام را نیز ۱۲ ربیع‌الاول می‌دانند ولی این روز را به خاطر میلاد پیامبر جشن می‌گیرند.
معراج به باور طبق آیات قرآنی (نخستین آیات سوره اسراء و النجم) مبنی بر سیر شبانه پیامبر اسلام به آسمان و سوار بر «بُراق»، از مسجد الحرام مکه تا مسجدالاقصی را پرواز کرده و در این خلال از کوه طور و بِیت لِحِم هم بازدید کرده است؛ و از مسجدالاقصی به آسمان هفتم عروج کرده و دوباره در مسجدالاقصی فرود آمده است. گفت‌وگو با خدا، گفت‌وگو با پیامبران، سیر در آسمان‌ها، دیدن بهشت و جهنم به باور مسلمانان سنی و همچنین شیعه بخش‌هایی از عروج محمد بن عبدالله است.
«برات» به معنی روشنایی و چراغ است و مراسم برات بیشتر برای احترام به مردگان و در محل آرامگاه‌ها و قبور به‌کار می‌رود. شبی که روز چهاردهم ماه شعبان را به روز ۱۵ متصل می‌کند، شب «برات» است. امروزه این مراسم با جشن نیمه شعبان تلفیق شده است؛ ولی جشن نیمه شعبان را مسلمانان شیعی برگزار می‌کنند؛ در حالی‌که جشن برات یا جشن روشنایی را مسلمانان سنی و بخش‌هایی از مناطق شیعی برگزار می‌کنند و سابقه جشن برات بسیار قدیمی‌تر از جشن نیمه شعبان است.
اماکن مقدس
«مسجدالحرام» و یا «مسجد اعظم»، بزرگترین مسجد جهان اسلام و قبله‌گاه مسلمانان است. اهل سنت بر خلاف شیعیان که علاوه بر مکه مکان‌های مقدس دیگری مربوط به امامان شیعه و هزاران امامزاده دارند؛ مهم‌ترین مکان مقدس برای اهل سنت شناخته می‌شود که مسجدالحرام و کعبه در آن قرار دارد.
«مسجد النبی» یا «مسجد نبوی» یا «مسجد پیغمبر»، یکی از سه مسجد مهم مسلمانان در کنار مسجدالحرام و مسجد الاقصی است. مسجدی که توسط پیامبر اسلام محمد و اصحابش پس از هجرت در مدینه ساخته شد. همچنین به دلیل اینکه آرامگاه پیامبر اسلام در آن واقع شده است، به «حرم محمد» یا «حرم نبوی» نیز مشهور است و از زیارتگاه‌های مهم مسلمانان به‌شمار می‌رود.
مسجدالاقصی یکی از مقدس‌ترین اماکن اسلامی برای مسلمانان است. در برخی احادیث اهل تسنن گفته می‌شود این مسجد، سومین حرم شریف پس از مسجد الحرام و مسجد النبی در مکه و مدینه است. معبد سلیمان یا مسجد الاقصی بنایی است که مسلمانان معتقدند، اولین قبله مسلمانان بوده است و در منطقه شهر قدیم در شرق اورشلیم واقع شده است. این مکان در منطقه‌ای معروف به «تپه معابد» (موریا) واقع شده است. البته اهل سنت ایران مانند باقی شهروندان این کشور نمی‌توانند به زیارت مسجد الاقصی بروند؛ چون حکومت سفر به اسرائیل را ممنوع کرده است.
مدارس اهل سنت
آمار دقیقی از تعداد مدارس دینی اهل تسنن در ایران وجود ندارد. دولت سال‌ها است برای کنترل و «سامان‌دهی» مدارس دینی اهل تسنن تلاش می‌کند؛ اما رهبران دینی و مدرسین حوزه‌های علمیه دینی اهل سنت تا به حال با دخالت مستقیم دولت در امور دینی خود مخالفت کرده‌اند. با این وجود، دولت به منظور کنترل بیشتر حوزه‌های دینی اهل سنت دست به برخی اقدامات زده است. از جمله تاسیس «مرکز بزرگ اسلامی شمال کشور» یکی از چاره‌جویی‌های دولت به شمار می‌آید که وظیفه تاثیرگذاری بر روند کنترل به امور اهل سنت را بر عهده گرفته است.
دارالعلوم زاهدان یا «مدرسه علوم دینی مکی» از مراکز آموزشی اهل سنت در شهر زاهدان استان سیستان و بلوچستان به‌شمار می‌رود. این مرکز در سال ۱۳۴۹ توسط مولوی «عبدالعزیز ملازاده» بنیان‌گذاری شد و هم‌اکنون دارای حدوداً دو هزار دانشجو اعم از مرد و زن است. امروزه از این مرکز به‌عنوان «بزرگترین مدرسه دینی اهل سنت ایران» یاد می‌شود. مدیریت دارالعلوم مولوی «عبدالحمید اسماعیل‌زهی» است. «کتابخانه مرکزی دارالعلوم زاهدان» در سال ۱۳۵۰ تأسیس شد. اسناد این کتابخانه حدود ۵۴۰۰۰ جلد کتاب در موضوعاتی همچون علوم اسلامی، عقاید و کلام، علوم قرآن و تفسیر، علوم حدیث و رجال، فقه و اصول، تاریخ اسلام و جهان، ادبیات و زبان عربی و فارسی است. این آثار به زبان‌های فارسی، عربی، اردو، انگلیسی و برخی از زبان‌های موجود در ایران است.
مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به دست «الحاجﺍراز ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻳﺸﺎﻥ» پایه‌گذاری شده و در حال حاضر «حاج صلاح الدین آخوند گوگلان» مدیریت حوزه علمیه ربانیه چنارلی را بر عهده دارد. مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی شهرستان مراوه تپه هم اینک از فعال‌ترین مدارس علوم دینی اهل سنت استان گلستان است.
مدرسه کمالیه از آثار تاریخی قشم محسوب می‌شود و سالانه گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند. جزیره قشم دارای دارالعلوم‌هایى با پیشینه طولانی است که شاید از قدیمى‌ترین و پرسابقه‌ترین مدارس علوم دینى اهل سنت در این زمینه مدرسه تاریخى کمالیه باشد. مدرسه دینى آل کمال قشم، که به اختصار کمالى نامیده مى‌شود، قدمتی حدود ۳۰۰ سال دارد. تعداد کتاب‌هاى مدرسه تاریخى کمالیه بیش از ۲۰ هزار جلد چاپى و خطى به زبان فارسى و عربى است. کتاب‌هاى خطى نیز در حدود ۲۰۰۰ جلد است که عموماً به دست خط علماى بنى کمال که در عصر خود عالم بوده و شهرتى به‌سزا داشته‌اند، نوشته شده‌اند. کتاب‌هاى خطى مدرسه بیشتر در زمینه تفسیر، حدیث، صرف، نحو، تاریخ، بیان، بدیع، فقه و توحید است. «شیخ محمد کمال»، بانى و بنیان‌گذار مدرسه است و در زمان حاضر مدیر و مدرس مدرسه کمالیه «شیخ عبدالرئوف نحوى» است.
مدرسه علوم دینی عین‌العلوم گشت در سال ١٣١٨ به دست مولانا «سید عبدالواحد سیدزاده» ملقب به «حضرت صاحب» پایه‌گذاری شد. مدرسه دینی عین‌العلوم گُشت باسابقه‌ترین مدرسه دینی اهل سنت در شرق و جنوب شرق ایران است. مولانا سید عبدالواحد در سال ١٣٣۴ مسئولیت مدرسه را به شیخ الحدیث علامه «سید محمد یوسف حسین‌پور» واگذار نمود. هم‌اکنون در این حوزه بیش از ۳۶ استاد مرد و ١۵ مدرس زن مشغول تدریس و حدود ١۵ نفر کارمند در قسمت‌های مختلف مشغول به خدمت‌اند.
حوزه علمیه احناف خواف در سال ۱۳۲۵ توسط مولانا «خواجه شمس‌الدین مطهری» در شهرستان خواف استان خراسان رضوی تاسیس شد. حوزه علمیه احناف خواف کتابخانه‌ای با گنجایش ۳۰ هزار جلد کتاب مهیّا نموده است که در حال حاضر این کتابخانه قریب به ۱۵ هزار جلد کتاب دارد. در حال حاضر مولانا «حبیب‌الرحمان مطهری» مدیریت این حوزه را به عهده دارد.
مدرسه علوم دینی امام بخاری سنندج در سال ۱۳۸۷ توسط حسن امینی تاسیس شده است.
ساختار اداری
مجمع فقهی اهل سنت ایران برای اولین بار در سال ۱۳۷۷ تشکیل شد و به گفته مولانا «شهیدی» در راستای بررسی مسائل فقهی، به خصوص مسائل جدید که حکمشان به صورت مشخص و صریح در کتب نیامده و مردم و ملت ما درباره آن‌ها با مشکل مواجه هستند، تشکیل شده است؛ مانند مسائل مختلف بانکی و اقتصادی و اجتماعی و فقهی جدید.
شورای راهبردی اهل سنت ایران با حضور بیش از هفتاد تن از علمای دینی و شخصیت‌های مدنی و سیاسی و قومی اهل سنتِ غالب مناطق سنی‌نشین ایران در تهران منعقد گردید. موضوع و محور نشست، انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و موضع اهل سنت در این زمینه بود. در این شورا تصمیم بر این بوده که «مشکلات و مطالبات اهل سنت ایران» به شیوه مکتوب با کاندیداهای ریاست‌جمهوری مطرح شود و هر یک از آنان پذیرفتند و تعهد اخلاقی دادند که در صورت پیروزی، این مشکلات و مطالبات را پیگیری خواهند کرد و آنچه را که نگذاشتند یا نتوانستند عملی کنند، حقانیّت و قانونی بودن آن را اعلام کنند. بعد از اتمام انتخابات ریاست‌جمهوری وظیفه و مسئولیت «شورای راهبردی اهل سنت ایران» با اعلام مولوی عبدالحمید پایان یافت.
مکتب قرآن، مدارسی دینی بود که در مناطق اهل سنت ایران قبل از انقلاب توسط علامه «احمد مفتی‌زاده» تاسیس شد که ابتدا در سال ۱۳۵۶در سنندج و مریوان به صورت مدرسه قرآن تأسیس شد و در سال ۱۳۵۹ به مکتب قرآن تغییر نام داد و به صورت یک حرکت دینی در منطقه غرب اهل سنت در آمد. در سال ۱۳۷۵ به دلیل اختلافات داخلی، مکتب قرآن به دو جناح تقسیم شد؛ این دو جناح اکنون با نام‌های شورای مدیریت مکتب قرآن و مکتب قرآن کردستان به فعالیت می‌پردازند. رییس مکتب قرآن کردستان «حسن امینی» است و شورای مدیریت مکتب قرآن به صورت شورایی اداره می‌شود.
دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۷ شورایی را برای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت به وجود آورده است که اکثریت اعضای آن را روحانیون شیعه منتخب حاکمیت جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌دهند. علمای اهل سنت و از جمله امام جمعه اهل سنت سیستان و بلوچستان، این اقدام را دخالت در امور مذهبی اهل سنت و تهدیدی برای استقلال مدارس آنان می‌دانند.
دبیرخانه شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل‌سنت می‌گوید: «هم‌اکنون بیش از ۱۲۰۰۰ امام جماعت و مبلغ، بیش از ۳۰۰۰ امام‌جمعه، بیش از ۲۰۰۰ مدرس، قریب به ده‌هزار طلبه برادر و خواهر و قریب به ۲۰۰ نفر عضو شورای روحانیت و افتای اهل‌سنت در کشور تحت پوشش این شورا قرار دارد.»
عضویت در مجلس
در شهرهای با اکثریت اهل سنت در ایران نمایندگان این مناطق از اهل سنت انتخاب می‌شوند. فراکسیون نمایندگان اهل سنت مجلس هشتم از ابتدای تشکیل مجلس هشتم با عنوان «مجمع نمایندگان اهل سنت» فعالیت خود را آغاز کرد؛ اما به طور رسمی در ۱۴ مرداد ۱۳۸۷ تشکیل شد و «جلال محمودزاده» به عنوان رییس، «عبدالله رستگار» نماینده گنبد کاووس به‌عنوان سخن‌گو و «حمیدرضا پشنگ» به عنوان دبیر فراکسیون اهل سنت انتخاب شدند.
در مجلس دهم «جلیل رحیمی جهان‌آبادی»، رییس فراکسیون اهل سنت در جریان بررسی طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی گفت: «به اهل سنت اجازه داده شود که به تعداد حوزه‌هایی که در طی ادوار گذشته نمایندگان سنی داشتند، در هر استان سنی‌نشین کاندیداهای مشخص در فهرست انتخاباتی داشته باشند. ما نمی‌خواهیم تعداد کرسی‌هایمان از ۲۱ کرسی کمتر شود. ما زیاده‌طلب نیستیم.» این پیشنهاد که کمیسیون شوراها و دولت مخالف آن بود، به رای مجلس شورای اسلامی گذاشته شد که نمایندگان با ۶۳ رای موافق، ۱۰۴ رای مخالف و ۹ رای ممتنع از مجموع ۲۱۷ نماینده حاضر در مجلس شورای اسلامی با این پیشنهاد مخالفت کردند.
اصل ۱۳ قانون اساسی «ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی» را به‌عنوان تنها اقلیت‌های دینی در ایران به رسمیت می‌شناسد و بر اساس اصل ۶۴ قانون اساسی، ۵ کرسی نمایندگی در مجلس شورای اسلامی به آن‌ها اختصاص دارد.
در حال حاضر «جلال محمودزاده» نماینده مهاباد رییس فراکسیون اهل سنت مجلس یازدهم است.
در طول یازده دوره از تشکیل مجلس تنها در دوره دهم مجلس یک نماینده «محمد‌قسیم عثمانی»، نماینده بوکان از اهل سنت در هیات‌رییسه مجلس حضور داشته است.
مجلس خبرگان رهبری
نمایندگان مجلس خبرگان رهبری هر ۸ سال یک‌بار و به ازای هر یک ملیون نفر در استان‌ها یک نماینده انتخاب می‌شود. در استان‌های با اکثریت سنی‌نشین مثل سیستان و بلوچستان و استان کردستان از دو نماینده استان در خبرگان یک نفر از نمایندگان مردم از اهل تسنن هستند.
شخصیت‌های برجسته
تبعیض‌ها و آزار و اذیت‌ها
در ایران آمار رسمی از جمعیت اهل سنت وجود ندارد؛ اما به گفته مولوی عبدالحمید نزدیک به بیست درصد جمعیت ایران سنی هستند. با وجود جمعیت زیاد اهل سنت در ایران، آن‌ها بر اساس اصل ۱۱۵ قانون اساسی از حق انتخاب شدن برای مقامات بالا مانند رهبری و ریاست‌جمهوری محروم‌اند. در تمام سال‌های بعد از انقلاب بدون وجود منع قانونی یک وزیر سنی مذهب هنوز انتخاب نشده است و اهل سنت هنوز هم برای ورود به برخی از مشاغل از جمله استخدام در دستگاههای اطلاعاتی و نظامی با ممنوعیت روبرو هستند. بر اساس قانون اساسی، مذهب رسمی کشور شیعه اثنی‌عشری است و اهل سنت در ایران به‌عنوان اقلیت مذهبی نیز شناخته نمی‌شوند و نسبت به اهل سنت نگاه امنیتی و سرکوبگرانه وجود دارد.
منع انتخاب شدن به عنوان رهبر،
منع انتخاب شدن به عنوان رییس‌جمهور،
منع استخدام در دستگاههای اطلاعاتی و نظامی،
نداشتن مسجد در پایتخت،
تخریب و بسته شدن مساجد اهل سنت در برخی از کلان‌شهرها،
نداشتن هیچ سهمی در رسانه دولتی و بعضا تحریف و توهین به باورهای اهل سنت،
جلوگیری از برگزاری مراسم مذهبی اهل سنت در برخی از شهرها (مخصوصا برگزاری مراسم عید فطر که معمولا در جمهوری اسلامی یک و یا دو روز دیرتر از سایر کشورهای مسلمان برگزار می‌شود)
جلوگیری از خروج علمای اهل سنت از کشور و حصر استانی (آقای مولوی عبدالحمید وقتی می‌خواست برای شرکت در کنفرانسی اسلامی به ترکیه برود به توصیه ماموران امنیتی از این سفر منصرف شد. وی قبلا نیز از سفر داخلی به کرمان و سفر به عربستان در سال ۱۳۹۳ و در سال ۱۳۹۷ نیز از سفر به کشور قطر برای دیدار با اقوام خود منع شده بود)
مدیر مدرسه علوم دینی بخاری سنندج حسن امینی هم علاوه بر ممنوعیت خروج از کشور از حصر استانی خود نیز انتقاد کرده بود.
هر چند جمهوری اسلامی و رهبران آن در مسائلی مثل وجود تبعیض و نگاه امنیتی به اقوام و اقلیت‌های دینی سیاست انکار را در پیش می‌گیرند؛ ولی با این حال حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ با انتشار بیانیه‌ای ۱۰ ماده‌ای وعده داد که در صورت پیروزی در انتخابات اصول معطل مانده قانون اساسی کشور در راستای تامین تحت عنوان حقوق اقوام، ادیان و مذاهب را به طور کامل اجرا خواهد کرد. حسن روحانی که با ارائه «منشور حقوق بشر» پا به میدان گذاشته بود، اکنون متهم به عدم تامین حقوق ادیان، اقوام و مذاهب شده است. خلف وعده، عدم تامین مشارکت عمومی اقوام و ادیان و ادامه تبعیض علیه پیروان آن‌ها موجب شکایت رسمی اهل سنت از حسن روحانی در ماه‌های آخر ریاست‌جمهوری وی شده است. پیش‌تر عدم دعوت از مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل سنت سیستان و بلوچستان به مراسم تحلیف حسن روحانی نیز انتقادات فراوانی را به وجود آورده بود.
مولوی عبدالحمید بارها از تبعیض علیه اهل سنت ایران انتقاد کرده و در نامه‌هایی به آیت‌الله «خامنه‌ای» خواستار رفع تبعیض علیه اهل سنت در ایران شده بود. امام جمعه اهل سنت زاهدان می‌گوید بعد از نامه‌اش به آیت‌الله خامنه‌ای و جواب وی که «همه ارکان جمهوری اسلامی موظفند بر اساس معارف دینی و قانون اساسی هیچ‌گونه تبعیض و نابرابری بین ایرانیان از هر قوم و نژاد و مذهبی روا ندارند»، هیچ نشانه عملی در راستای عمل به نامه آیت‌الله خامنه‌ای ندیده است.
اهل سنت در ایران اجازه داشتن مدرسه دینی مستقل را ندارند و ائمه جمعه و روحانیون مساجد را نیز خودشان نمی‌توانند انتخاب کنند.
وبسایت‌های مرتبط با اهل سنت ایران
آوای سنت
اهل سنت و جماعت
www.ahlesonnat.com