«کمال خان هوت»، معروف به ملا کمال از خوانندگان اهل سنت موسیقی مقامی بلوچی و از نوازندگان تنبورک در سیستان و بلوچستان در ۹شهریور۱۳۲۰ در روستای «لایدان» از توابع دشتیاری متولد شد.
نام پدرش مراد بود و به کار کشاورزی مشغول بود و دوران کودکی کمال خان هم در روستا گذشت.
او در نوجوانی متوجه علاقه خود به موسیقی و شعر شد. اطرافیان نیز متوجه توانایی و ظرفیتهای هنری او شده و صدا و آواز او به شدت مورد استقبال همگان قرار گرفت.
او پس از آن با اعتماد به نفس و انگیزه بیشتر شعر و موسیقی را دنبال کرد. جوانی باهوش با حافظهای سرشار بود که اشعار را به خاطر می سپرد، آهنگها را تمرین میکرد و شعر میسرود.
او در زندگی هنری خود با خوانندگان، نوازندگان و شاعران زیادی آشنا شد و همکاری کرد. آموخت و آموزش داد؛ راهی که او را به یکی از خوانندگان و موسیقیدانان بزرگ بلوچ بدل کرد.
کمال خان با اینکه مدرسه نرفته بود؛ ولی خواندن و نوشتن میدانست. برخی از اشعار خودش و دیگران را در دفترهایش مینوشت، خط خوانایی داشت و همیشه کاغذ و قلم در جیبش بود. حافظه خوبی داشت و اشعار را به خاطر میسپرد.
سبک خوانندگی کمال خان، حماسی و پهلوانی بود که از اصیلترین و قدیمیترین گونههای موسیقی بلوچی بوده و در بلوچستان رواج دارد.
کمال خان از محبوبیت و معروفیت زیادی در بلوچستان برخوردار است؛ تا آنجا که برخی از موسیقیدوستان خود را مرید کمال خان میدانند. در بیشتر خانهها آثاری از اجراهای او نیز وجود دارد.
بیتردید او گنجینهای غنی از موسیقی و ادبیات شفاهی بود و حضورش طی سالیان دراز زندگی هنریاش، تداومبخش روایت تاریخ و قصهها و ترانههای بلوچستان بوده است.
او درباره علاقهمندی خود به شعر، موسیقی و زبان بلوچی گفته بود: «من از کودکی اشتیاق فراوانی به اشعار و موسیقی بلوچی داشتم و در محافل شادمانی به اجرای موسیقی میپرداختم. نزد هیچکس به طور مستقیم شاگردی نکردم. یادگیری فرهنگ شفاهی بلوچی از قبیل داستانهای حماسی، داستانهای عاشقانه و داستانهای دینی و مذهبی برایم بسیار جالب و گیرا بود. وفاداری به عهد و پیمان قهرمانان داستانها، روحم را شاد میکرد. پیمانشکنی و خلاف میثاق روحم را میآزرد؛ زیرا تا بوده بلوچ و قولش بسیار بااهمیت بوده است. پیمانشکنی در نزد بلوچ گناهی نابخشودنی بوده است.»
موسیقی مقامی بلوچستان در بعضی از کشورهای آفریقایی، کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشور ترکمنستان و بعضی از ایالتهای هند، سند و پنجاب گونهای از موسیقی بیگانه نیست.
کمال خان سحرگاه روز اول اسفند ۱۳۸۸ در سن ۶۸ سالگی درگذشت و در روستای مادری خود یعنی پلانی به خاک سپرده شد.
«محمدرضا شجریان» در مهر ۱۳۸۶ در مراسم بزرگداشت ملا کمال خان که توسط شورای عالی فرهنگستان هنر برگزار شد، درباره این هنرمند گفته بود: «برای من مایه خشنودی و مباهات است که امروز در بزرگداشت بزرگواری از اهالی موسیقی بلوچ شرکت میکنم؛ در حالی که باید بگویم متاسفانه تاکنون آنگونه که شایسته است، این فرهنگ را نشناخته و از هنرمندان ارجمندی همچون ملاکمالخانها غفلت کردهایم و نقش بیبدیل آنان را در شکوفایی فرهنگ این سرزمین فراموش کردهایم. نادیده انگاشتن نقش مهم ملاکمالخانها، محروم کردن موسیقی و فرهنگ ایرانی از سرچشمههای آن است.
