«اردشیر یگانگی»، بنیانگذار نخستین کارخانه مدرن چرمسازی در همدان و موسس اولین کارخانه بستنی و آلاسکا سازی، در سال ۱۲۷۹ خورشیدی در شهر یزد به دنیا آمد.
پدرش، «بهرام» از تاجران موفق بود و مادرش، «مروارید» نام داشت. او دارای دو برادر به نامهای «اسفندیار» و «جمشید» و دو خواهر به نامهای «فرنگیس» و «مهربانو» بود.
اردشیر دوران دبستان خود را در یزد گذراند و ۱۲ ساله بود که به تهران رفت و در کالج امریکاییها مشغول به تحصیل شد و دیپلم گرفت. پس از آن، به مدت سه سال نزد پدرش در «شرکت یگانگان»، به واردات کالا از اروپا و روسیه پرداخت و در این مدت به زبانهای انگلیسی و روسی مسلط شد. سپس با نوآوری در صنعت حمل و نقل و خرید تعداد قابل توجهی کامیون، شرکت باربری خود را تأسیس کرد. ولی خیلی زود از آن انصراف داد.
اردشیر یگانگی نخستین کارخانه چرم مدرن ایران را در همدان بنیان گذاشت. او در سال ۱۳۱۴، نخستین کارخانه برق هیدرولیک را که با نیروی آب کار میکرد، بر روی تپه «عباسآباد» همدان دایر کرد. سهامدار عمده این شرکت که «برق الوند» نام داشت، مردم شهر همدان بودند.
این کارخانه پس از تعطیلی، تحت تملک دانشکده کشاورزی «دانشگاه بوعلی سینا» قرار گرفت و در سال ۱۳۷۱، بخشی از ساختمان آن تبدیل به موزه تاریخ طبیعی همدان شد. این موزه، مجموعهای کمنظیر از گونههای حیوانی، گیاهی و سنگها را در چند سالن مختلف در خود جای داده است. دفتر این کارخانه نیز در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
اردشیر یگانگی نخستین کارخانه بستنی و آلاسکا سازی را نیز با خرید سردخانههای مدرن و سایر تجهیزات مورد نیاز از شوروی، در ایران راهاندازی کرد. دو خیابان اصلی شهر همدان هم به نام «ابنسینا» و «عباسآباد»، پس از جنگ جهانی دوم توسط او بازسازی شدند.
در جریان جنگ جهانی دوم، به در خواست نیروهای متحدینی که در همدان حضور داشتند، پیمانکاریِ ساخت اردوگاههایِ آنها به اردشیر یگانگی واگذار شد. او به جای دستمزد، آرد، گندم، شکر و چای میگرفت که به علت کمبود مواد غذایی در سالهای جنگ، این اقلام را به رایگان میان کارگران کارخانه چرمسازی همدان و برق الوند سهمیهبندی و توزیع میکرد.
اردشیر یگانگی در سال ۱۳۱۲، با «فرنگیس»، دختر «کیخسرو شاهرخ»، نمانیده وقت ایرانیان زرتشتی در مجلس شورای ملی ازدواج کرد و آنها صاحب سه فرزند به نامهای «فیروزه»، «پرویز» و «کامبیز» شدند.
فرنگیس یگانگی (شاهرخ) که عنوان «مادر صنایع دستی ایران» را نیز داشت، از پیشکسوتان مبارزه برای پیشبرد حقوق زنان بود که سالها دبیری «شورای عالی زنان ایران» و معاونت دبیرکل «سازمان زنان ایران» را برعهده داشت.
اردشیر یگانگی دوم دی ۱۳۳۲ بر اثر بیماری دیابت در فرانسه درگذشت و بنا بر وصیتش، در شهر نیس به خاک سپرده شد.
در تاریخ ششم اسفند ۱۳۸۹، همایشی با عنوان تقدیر از اندیشههای تأثیرگذار زرتشتی در «جشنگاه خسروی» با کوشش گروه «پویندگان اشا» به منظور قدردانی از کیخسرو شاهرخ، فرنگیس یگانگی، اسفندیار یگانگی و اردشیر یگانگی برگزار شد.
در سال ۱۳۳۷، یعنی پنج سال پس از فوت اردشیر یگانگی، همسرش فرنگیس کتابخانهای را با هزینه خود برای استفاده عموم به نام «کتابخانه اردشیر یگانگی» بنا کرد که همچنان هم فعال است. کتابخانه یگانگی ۲۵۰ متر مربع مساحت دارد و بر روی زمینی که متعلق به «انجمن زرتشتیان تهران» است، احداث و به آن انجمن واگذار شده است.
در آغاز، این کتابخانه محل «انجمن فرهنگ ایران باستان» نیز بود. در کتابخانه اردشیر یگانگی، علاوه بر کتابهای دستنویس خطی و نشریات جامعه زرتشتی، بیش از ۱۴ هزار جلد کتاب وجود دارد و یکی از مراجع تخصصی برای پژوهشگران دین زرتشتی است.
کتابخانه یگانگی پس از یک دوره بازسازی دو ساله، در سال ۱۳۸۶ به سرپرستی «نوشین فرامرزیان» بازگشایی شد. در مراسم بازگشایی، علاوه بر شخصیتهای فرهنگی و اعضای هیات مدیره انجمن زرتشتیان، کامبیز یگانگی، فرزند اردشیر یگانگی که بخشی از هزینههای بازسازی کتابخانه را تقبل کرده بود نیز حضور داشت و اهداف و باورهای مادرش را از بنیانگذاری این کتابخانه بیان کرد.
بسیاری از نویسندگان مشهور ایرانی و غربی مانند «ابراهیم پورداوود»، نویسنده، ایرانشناس، استاد فرهنگ ایران باستان و زبان اوستایی در «دانشگاه تهران» و نخستین مترجم فارسی «اوستا» و نیز «مری بویس»، استاد دانشگاه کالیفرنیا و پژوهشگر در رشته مطالعات زرتشتی طی سالیان متمادی از این کتابخانه بازدید داشته و آثار خود را به آن اهدا کردهاند.
برخی از این کتابها به دلیل قدمت و محتوا، بسیار ارزشمند هستند و نسخه دیگر آنها بعد از کتابخانه یگانگی، ممکن است تنها در کتابخانه مجلس یافت شود.
