«هاکوپ داوتی پاپازیان»، ارمنیشناس، شرقشناس، ایرانشناس، مسوول بخش اسناد و دستخطهای مدنی موزه «ماتناداران» ایروان و رییس «انجمن ایرانشناسان ارمنستان» در سال ۱۲۹۸ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد.
او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه «هایکازیان-تاماریان» و سپس در دبیرستان دولتی «فردوسی» به اتمام رساند. در اوان جوانی، به دنبال حرفه پدرش که حکاک مشهوری بود، به فن حکاکی نقره پرداخت.
در سال ۱۳۲۳ خورشیدی، هاکوپ پاپازیان با خانوادهاش به ارمنستان شوروی مهاجرت کرد و در سال ۱۳۲۹ تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته علم زبانهای شرقی به اتمام رساند.
او در سال ۱۹۶۸ میلادی با دفاع از پایاننامه خود تحت عنوان «مناسبات ارضی در ارمنستان شرقی در سدههای ۱۵ تا ۱۷ میلادی»، به دریافت درجه دکتری نایل شد و از سال ۱۹۵۹ تا پایان عمر در پژوهشگاه نسخ خطی قدیمی، در ماتناداران ایروان، گنجینه متون خطی، در مقام ریاست بخش تحقیق در متون سدههای میانه و اسناد حقوقی به کار و تحقیق پرداخت.
پروفسور پاپازیان مدرسی سرشناس بود و سالهای متوالی در دانشکده خاورشناسی دانشگاه دولتی ایروان به تدریس تاریخ سدههای میانه ایران و شناخت نسخ خطی ایرانی میپرداخت.
زمینه اصلی پژوهشهای علمی پروفسور هاکوپ پاپازیان که او دهها سال از عمر خود را وقف آن کرد، متون بررسی نشده به زبانهای فارسی، ترکی و عربی بود.
پاپازیان درطول عمر خود مطالعات زیادی در زمینه روابط ایران و ارمنستان انجام داد و از جمله کارهای بزرگش، ترجمه کتاب سه جلدی «منشور سالکین» از فارسی به روسی و ارمنی بود.
او از سال ۱۹۵۶ میلادی، با عنوان کلی «اسناد فارسی ماتناداران»، به انتشار متون بررسی نشده به زبانهای فارسی، ترکی و عربی پرداخت. جلد اول در سال ۱۹۵۶ و جلد دوم در سال ۱۹۵۹ میلادی حاوی «فرامین فارسی ماتناداران» منتشر شدند؛ مجموعهای از فرمانهای شاهان و حکام محلی ایرانی که خطاب به جوامع ارمنی و کلیساها صادر شدهاند. جلد سوم به نام «قبالجات فارسی ماتناداران» در سال ۱۹۶۸ میلادی به اسناد مالکیت اختصاص دارد. این متون به زبانهای فارسی، ارمنی و روسی انتشار یافتهاند.
در سال ۱۳۳۹ خورشیدی، در بیست و پنجمین کنگره جهانی شرقشناسان در مسکو، گزارش پروفسور پاپازیان تحت عنوان «اسناد فارسی، عربی و ترکی ماتناداران در قرنهای ۱۴ الی ۱۹ میلادی و ارزش آنها در بررسی حیات سیاسی اقتصادی خاور نزدیک» توجه محققان را به خود جلب کرد.
یکی دیگر از آثار بسیار ارزشمند و مهم پروفسور پاپازیان که با همکاری آکادمیسین «لئون خاچیکیان» به رشته تحریر در آورد، پژوهشی درباره «دفتر روزنامه» یا یادداشتهای روزانه «هوهانس تر-داوتیان»، تاجر ارمنی سده هفدهم است که در زمینه بررسی تاریخ اجتماعی اقتصادی چندین کشور شرقی، از جمله ایران، هند، تبت و نپال حاوی اطلاعات فراوانی است.
پاپازیان همچنین سنگنوشتههای عربی مقبرههای روستای «آرگاواند» در نزدیکی ایروان را که مربوط به امرای ترکمن در سال ۱۴۱۳ است، بررسی و در مسکو منتشر کرد.
او براساس مدارک و اسناد نو یافته زبانهای فارسی و ترکی، سلسله مقالاتی را تحت عنوان «حکومت بیگانه در سرزمین آرارات، سده ۱۵-۱۷» منتشر کرد که حاوی نکات فراوانی است که در پژوهشهای نوین تاریخی درباره ارمنستان شرقی میتوانند مفید واقع شوند.
در سال ۱۹۶۲، پروفسور پاپازیان به عضویت هیات شناخت فنون شرقی «آکادمی علوم شوروی» انتخاب شد.
او بنیانگذار کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشکده شرقشناسی دانشگاه دولتی ایروان بود.
مسایل کردشناسی نیز از دیدگاه او دور نمانده است. به اهتمام پاپازیان، دو نسخه دستنویس از آثار «رستم خان دومُبلی» برای پژوهشهای علمی ارایه شده است. «منابع اولیه نوین در تاریخ ملت کرد» از تالیفات او است.
هاکوپ پاپازیان تا زمان درگذشتش، ریاست انجمن ایرانشناسان ارمنستان را عهده دار بود و نقش بسیار مهمی در شناساندن فرهنگ و هنر ایرانی در میان ارامنه داشت.
این ایرانشناس مشهور در سالهای پایانی عمر خود سفرهای متعددی به ایران داشت و نماینده رسمی انجمن ایرانشناسان ارمنستان در همایشها و نشستهای این انجمن در تهران بود.
پروفسور هاکوپ پاپازیان در سال ۱۳۷۶خورشیدی در اثر غده مغزی در شهر پاریس درگذشت.
