ساختار آموزشی ایران سالها است که تحت نفوذ ایدئولوژی غالب است. اما آنچه از خلال بررسی این کتابهای درسی به غایت نومیدکننده است این است که حتی در سال ۱۳۹۹-۱۴۰۰؛ یعنی زمانی که حقیقت و شفافیت بیش از پیش اهمیت یافته است، همچنان خطرناکترین و تخیلیترین ادعاهای حکومت ایران که هدفی جز مشروعیت بخشیدن به این نظام ندارد، به کلاسهای درس راه مییابد. برای نمونه، امسال، برای نخستین بار، اطلاعاتی کاذب درباره بیماری کووید-۱۹ در این کتابها درج شده است و بر «شهادت» قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروهای قدس سپاه پاسداران، نیز تاکید شده است.
«دیوید وینبرگ»، مدیر بخش بینالملل دفتر واشنگتنِ «اتحادیه ضدافترا» که پیشتر نیز در این زمینه کار کرده و کتابهای درسیِ ایران و عربستان سعودی را نیز مطالعه و بررسی کرده بود، مسئول گزارشی است که اخیرا درباره کتابهای درسی سال ۱۳۹۹-۱۴۰۰ منتشر شده است. او به «ایران وایر» میگوید: «مطالبِ آموزشیِ افراطی برای هر کشور و ملتی مضر است. حکومتها باید شاگردان را برای کسب موفقیت در همین ساختار اقتصادی که جهانشمول شده است، آماده کنند و این کار را باید در همکاری با جوامع دیگر، ملیتهای مختلف، و با توجه به تنوع عقاید و باورهای گوناگون صورت داد.
اما این مطالب جوانان را بهسوی برخورد و مقابله با دیگران سوق میدهد. این برنامه تحصیلی افراطی به آنها صدمه خواهد زد؛ چرا که تصویری صادقانه از جهان را در برابر چشمان آنها ترسیم نمیکند. اما آنچه من را بیشتر نگران میکند، تاثیر مخرب این آموزش بر زندگی فرزندان این جوانان است؛ تلقینِ این نگرشِ ستیزهجویانه با جهان حتما پیامدهایی به همراه خواهد داشت.»
مطالبی در ضدیت با یهودیان و اسرائیل و آمریکا
مانند سالهای گذشته، کتابهای درسی ایران گفتمان ضدیت و نفرت از یهودیان را ترویج میکنند و چهرهای شرور از قوم یهود در زمان پیامبر اسلام، عصر رنسانس، انقلاب صنعتی و دوران مدرن ترسیم میکنند. در این کتابها، به کودکان آموزش داده میشود که صهیونیسم از بنیاد بد است و کشور اسرائیل را باید نابود کرد.
در کتاب تاریخ پایه یازدهم آمده است که بعد از آنکه قرآن بر حضرت محمد نازل شد، «دسیسهگریهای قبایل پیمانشکن و توطئهگر یهودی در مدینه» نیروی محرک اصلی مقاومت ساکنان این شهر در برابر جامعه نوپای مسلمان بوده است. در سراسر کتاب «دین و زندگی» پایه یازدهم، به یهودیان اتهام زده میشود که مغرضانه مسلمانان را «گمراه» میکنند.
در این کتابها، اقلیتهای مذهبی دیگر نیز که در ایران امروز همچنان پیروانی دارند، تحقیر و تقبیح میشوند، از جمله بهاییان که در فصلهای مختلف کتابهای درسی پایه نهم تا یازدهم «کافر» معرفی شدهاند؛ آنها پیروان «فرقهای دروغین» خوانده میشوند که میکوشد بنیادهای کشورهای اسلامی را نابود کند.
در کتاب پایه چهارم، ساکنان اسرائیل «دشمنان اسلام» توصیف شدهاند. در کتاب پایه پنجم، طرحی از «آیتالله خمینی» کشیده شده همراه با نقل قولی از وی که «اسرائیل باید از صحنه روزگار محو شود.» در این کتابها، بارها بر اهمیت«نابودی کامل» اسرائیل و نقش نسل آینده در به سرانجام رساندن این تکلیف تأکید شده است.
برنامههای آموزشی و تحصیلی در ایران، همواره، تصویری خوفناک از آمریکا و اتحادیه اروپا و به طور کلی از غرب به نمایش گذاشتهاند و آنها را «یاران شیطان» معرفی میکنند که میکوشند ایران را نابود کنند. در کتاب تاریخ پایه یازدهم، میخوانیم که «آمریکا پیروزی انقلاب اسلامی ایران را بزرگترین تهدید برای خود دانسته و برای نابودی آن توطئه کرده است.»
در کتاب پایه نهم، به غلط آمده است که تحریمهای ایالات متحده آمریکا موجب ممنوعیت واردات دارو به ایران شده است؛ که البته مقامات جمهوری اسلامی نیز این ادعای نادقیق را ترویج میکنند. در این کتاب همچنین هدف از نفوذ فرهنگی غرب را، به راه انداختن «جنگ نرم» و «آلوده کردن» ذهن جوانان مسلمان و ایجادِ ستیز و درگیری بین شیعیان و سنیها بیان میکند.
در این کتاب آمده است که «هدف اصلی دشمن از تحریمهای اقتصادی و جنگ نظامی و تهاجم فرهنگی چیزی نیست مگر نابودی باورهای دینی مردم و دور کردن آنها از اسلام»؛ و شاگردان را ترغیب میکند که با تشکیل کارگروههای فکری بکوشند، «راهی برای مقابله با این نقشهها» بیابند.
نظریههای توطئه
بیشتر روایتهای تحریف شده موجود در کتابهای درسی ایران از مضمون و ساختاری مشابه و قابل پیشبینی پیروی میکنند. با این حال، برخی از این اظهارات باورنکردنی هستند و حتی پژوهشگران «اتحادیه ضدافترا» را نیز شگفتزده کردهاند. برای نمونه، در کتاب جامعهشناسی پایه یازدهم بخشهای زیادی به فراماسونری اختصاص یافته است و تاکید شده که کشورهای غربی، فراماسونها و مبلغان مسیحی را برای برقراری «نظم نوین جهانی» به خاورمیانه فرستادهاند.
در همین کتاب، برخی نظریههای توطئه که قدمتی چند صد ساله دارند و مثلا از نفوذ و کنترل صهیونیستها بر سرمایه جهانی و رسانهها حکایت دارد، نیز مطرح شدهاند. این روایتهای تخیلی مدتها است که رسوا شدهاند و بیان آنها در ساختار آموزشی کشور شایسته نیست، آنهم در جمهوری اسلامی که دولت مالیات مردم را انباشته و بدون هیچگونه شفافسازی به مصرف میرساند؛ یعنی همان جایی که تمام محصولات رسانههای داخلی تقریبا در انحصار کامل دولت است.
در کتابهای درسی امسال، برای نخستین بار، ادعاهای غلطی نیز درباره مدیریت جهانیِ بیماری همهگیر کووید-۱۹ مطرح شده است. در کتاب پایه دهم میخوانیم که «رسانههای غربی» با بزرگنمایی خطر این بیماری، فضای ترس و وهم ایجاد کردند و مردم را به خرید کالا و ارز تحریک کردند. همچنین ادعا شده که «رسانههای خارجی» «بهطور هماهنگ» مردم را مجاب کردهاند که در مراسم سالگرد انقلاب اسلامی حضور نیابند. سال گذشته، راهپیماییهای مردمی در حالی برگزار شد که مقامات ایرانی شیوع ویروس کرونا را در «قم» و در دیگر شهرهای کشور انکار میکردند.
یکی از عجیبترین ادعاهای غلط این کتاب، در صفحه ۴۹ مطرح شده است. نویسندگان مدعی میشوند که «صهیونیستها و استکبار جهانی» جریانهای تکفیری را تشکیل دادهاند تا اسلام در منطقه تضعیف شود. ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی نیز مسئول شکلگیری «گروهک تکفیری و تروریستی داعش» هستند.
ترویج و تشویق کوکسربازی
شاید نگرانکنندهترین بخش از کتابهای درسیِ امسال مطالبی است که در آن، نگرش جنگجویانه و مبارزهطلبانه ترویج و تشویق میشود؛ مطالبی که گاه در ستایش از کودکسربازان نوشته شده است. در کتاب «آمادگی دفاعی» پایه دهم، که اظهارات بالا درباره داعش در آن مطرح شده، از نوجوانانی یاد میشود که در جنگ ایران و عراق کشته شدهاند. آنها را «شهید» خواندهاند. این نوشتهها در کنار تصاویری از «مصطفی بدرالدین»، فرمانده حزبالله و «قاسم سلیمانی» آمدهاند. در بخشی از این کتاب نیز، درسهایی درباره جنگ سایبری و فهرستی از قطعات کلاشنیکف و توضیحاتی در مورد این سلاح ارائه شده است.
بخشهای دیگری از برنامه درسی دوره متوسطه به ایدئولوژی جنگ دائمی و فرهنگ شهادتطلبی میپردازد. در فصلی از کتاب پایه نهم، تعریفی متفاوت از کلمه عربی «جهاد» که به معنی «تلاش و کوشش» است، ارائه میشود؛ کلمهای که تروریستها و برخی کارشناسان مسائل سیاسی این واژه را از آنِ خود کردهاند، اینگونه تعریف شده است: «برای این کلمه در فرهنگ اسلامی معنای دیگری نیز وجود دارد: مبارزه (جنگ) مسلحانه با دشمنان اسلام … کسی که با دستور خداوند به جهاد برمیخیزد، همواره پیروز است؛ زیرا اگر دشمن را شکست دهد، علاوه بر افتخار و سربلندی، مغفرت و پاداش بزرگ خداوند نیز در انتظار او است. بنابراین جهاد مبارزهای است که هرگز شکست ندارد.»
نه یک قدم به پیش؛ که چندین قدم به پس
دکتر «وینبرگ» بر این باور است که این کتابها، فارغ از اینکه کدام سیاستمدارِ منتخب در قدرت باشد، از این حکایت دارد که این ایدئولوژی نهادهای غیرمنتخب است که چرایی و چگونگی مطالب آموزشی کودکان ایرانی را تعریف و تعیین میکند.
به گفته او، «این مطالب همگی بخشی از روایتی است که بر اساس آن “قهرمانانِ اسلام واقعی” را در نبرد با “نیروهای ظلم و شر” به تصویر میکشد. و این، در اکثر اوقات چندان تعجبآور نیست، ولی گاهی میزان خشونت، وقاحت و توهین نهفته در آن واقعا حیرتآور است.»
«این روایتی به سبک ظریف [وزیر امور خارجه] درباره اختلاف مواضع سیاسی نیست؛ بلکه ترس و توهمی بسیار خشن، متعصبانه و ایدئولوژیک از جهان است، که جایی هم برای اختلافنظر باقی نمیگذارد. مطالب مربوط به فراماسونری مسخره و خندهآور است، اما بسیار زیانبار هم هست و به نظر من، نشان میدهد که سطح بحث تا چهاندازه پایین است. البته نشان میدهد که این معضلی کهنه است و هر کسی هم که در انتخابات بعدی مجلس پیروز شود، نمیتواند آن را برطرف کند.»
