«ساموئل خاچیکیان»، کارگردان، تدوینگر، نویسنده و تهیهکننده ارمنی که ۲۹ مهر ۱۳۰۲ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد، بعدها از تاثیرگذارترین و مشهورترین کارگردانهای سینمای ایران شد؛ تا آنجا که به او لقب «هیچکاک ایران» داده شده است و از او به عنوان «استاد دلهره و وحشت» سینمای ایران نام میبرند.
پدرش، «آرسن» در نخستین جمهوری ارمنستان به نمایندگی مجلس رسید ولی با آغاز انقلاب اکتبر روسیه، به ایران مهاجرت کرد، از سیاست کناره گرفت و در تبریز به خرید و فروش قالی روی آورد.
ساموئل خاچیکیان در سال ۱۳۱۷ خورشیدی در نمایش «سویل» در «تئاتر شیر و خورشیدِ» «باغ ملی» تبریز به ایفای نقش پرداخت. رخدادهای سیاسی شکل گرفته در دهه ۲۰ خورشیدی سبب مهاجرت خانواده او به تهران شدند.
در سال ۱۳۳۶، پس از رفتن خانوادهاش به تهران، همراه با گروهی از دست اندر کاران تئاتر همچون «آرامائیس آقامالیان»، «آرمان هوسپیان»، مادام «یلنا» و «ژوزف واعظیان»، «گروه تئاتری جوانان ارامنه» را در تهران پایه گذاشت. این گروه، سالنی در محوطهٔ «کلیسای مریم مقدس» دایر کرد که با نمایشی از ساموئل با عنوان «سارا» افتتاح شد.
خاچیکیان نخستین فیلم خود را در سال ۱۳۳۱ خورشیدی با نام «بازگشت» ساخت. این فیلم را میتوان نقطه شروع فعالیت سینمایی او دانست.
این کارگردان برجسته، شخصیتهای هنری بسیاری را به سینمای ایران معرفی کرد که هر کدام از بزرگان و چهرههای مطرح این صنعت در روزگار خویش شدند.
شش ماه پس از فیلم بازگشت، دومین فیلم خاچیکیان با نام «دختری از شیراز» در سال ۱۳۳۳به نمایش درآمد. او پیش از فعالیت در سینما، در سال ۱۳۲۴ داستانی به نام «بردههای خاکستری» در روزنامه «آلیک» به چاپ رسانده بود که دستمایهاش برای فیلم دختری از شیراز شد.
این فیلم، نخستین فیلم ایرانی بود که برای آن آنونس ساختند.
خاچیکیان در زمره نخستین کارگردانان ایرانی بود که عناصر تکنیکی را برای سینما به کار برد و با دکوپاژ بر سر صحنه فیلمبرداری میرفت. او به عنوان فیلمسازی نوآور، ساخت فیلمهای جنایی را در ایران به راه انداخت.
از میان آثار خاچیکیان میتوان از چهار فیلم «چهارراه حوادث»، «طوفان در شهر ما»، «دلهره» و «ضربت» به عنوان اثرهای کلیدی این کارگردان و آثار محبوب خود او یاد کرد که هر کدام روایتی متفاوت از هنرش را به نمایش گذاشتند.
فیلمهای دلهره و ضربت که به ترتیب در سالهای ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ خورشیدی تهیه شدند، در زمره مشهورترین فیلمهای این هنرمند محسوب میشوند که دارای ساختار کلاسیکتری هستند و در آفرینش ترس و خلق دلهره، تاثیر شگرفی بر مخاطب گذاشتهاند. به همین دلیل، خاچیکیان را استاد دلهره و وحشت لقب دادهاند.
فیلم «یک قدم تا مرگ» این هنرمند در زمان گشایش «سینما حافظ» در سال ۱۳۴۰ خورشیدی با حضور برخی از نویسندگان، منتقدان هنری و خبرنگاران به نمایش درآمد.
این فیلم در نظرسنجی مطبوعاتی، به عنوان بهترین فیلم سینمایی آن سال انتخاب شد.
شناختهشدهترین فیلمی که خاچیکیان پس از انقلاب کارگردانی کرد، «عقابها» در سال ۱۳۶۳ بود که یکی از برترین کارهای «سینمای دفاع مقدس» لقب گرفت.
دو فیلم ضربت و عقابها پرفروشترین فیلمهای زمانه خودشان در سینما شدند.
او جوایزی همچون بهترین کارگردانی در «نخستین جشنواره فیلمهای ایران» با عنوان «گلریزان» برای فیلم چهارراه حوادث را کسب کرد. همچنین با حضور در هشتمین دوره «جشنواره فیلم برلین» در سال ۱۹۸۵ میلادی، توانست برای فیلم «شبنشینی در جهنم» نامزد دریافت جایزه «خرس طلایی» شود.
جایزه نخستین دوره «جشنواره بینالمللی فیلم تاشکند» در سال ۱۳۴۸ خورشیدی برای کارگردانی فیلم «ببر مازندران» نیز از جمله جوایز کسب شده این کارگردان ایرانی به شمار میرود.
خاچیکیان در ۵۰ سال فعالیت حرفهای مستمر در سینمای ایران، ۴۶ فیلم بلند سینمایی تولید کرد و به تدوین بسیاری از فیلمهای دیگر پرداخت.
اوهمچنین هشت نمایشنامه نوشت که بعدها غیر از ایران، در امریکا و یونان نیز به اجرا در آمدند. آخرین اثر این کارگردان به نام «بلوف»، در سال ۱۳۷۲ با بازی «خسرو شکیبایی» به روی پرده سینما رفت.
خاچیکیان دارای کارشناسی علوم اجتماعی، تاریخ و باستانشناسی است. همسر او، «رُزالین» نام داشت و تنها پسرشان، «اروین خاچیکیان» بعدها دستیار تدوینگر شد.
این کارگرادان نامی روز ۳۰ مهر ۱۳۸۰، در ۷۸ سالگی در تهران درگذشت. پیکر او بعدازظهر روز پنجشنبه سوم آبان از کلیسای «سرکیس مقدس» تشییع و در آرامستان «بوراستان» در جادهٔ «خراسان» تهران به خاک سپرده شد.